Phân mảnh địa chính trị - Cơ hội và thách thức cho Việt Nam trong kỷ nguyên Mega Trends

Các hiệp định quan trọng như CPTPP, EVFTA và RCEP đã giúp hàng hóa Việt Nam tiếp cận các thị trường lớn với mức thuế ưu đãi, đặc biệt hỗ trợ các ngành xuất khẩu chủ lực như dệt may, da giày, điện tử và nông sản. Nhờ đó, kim ngạch xuất khẩu năm 2024 đạt 405,53 tỷ USD, tăng 14,3% so với năm 2023. Sự tăng trưởng này phản ánh tác động tích cực của các FTA và sự điều chỉnh linh hoạt của doanh nghiệp Việt Nam trước những biến động kinh tế toàn cầu, khẳng định vai trò của Việt Nam trong chuỗi cung ứng khu vực và quốc tế.

Trong khi đó, việc Mỹ áp thuế cao lên hàng hóa Trung Quốc đã tạo ra những tác động lớn đến các quốc gia khác, trong đó có Việt Nam:

- Hàng hóa Trung Quốc gặp khó khăn khi tiếp cận thị trường Mỹ, buộc doanh nghiệp Trung Quốc phải tìm hướng xuất khẩu sang các thị trường lân cận với giá cạnh tranh hơn.

- Việt Nam trở thành điểm đến lý tưởng cho hàng hóa Trung Quốc do vị trí địa lý gần gũi, thuận lợi.

- Tuy nhiên, người tiêu dùng Việt Nam ưa chuộng hàng hóa giá rẻ từ Trung Quốc, gây áp lực cạnh tranh lớn lên các doanh nghiệp sản xuất trong nước.

Theo Tổng cục Thống kê, năm 2024, kim ngạch nhập khẩu từ Trung Quốc đạt 144,02 tỷ USD, tăng 30,2% so với năm trước.

Tổng 5 nhóm hàng này đạt 95,67 tỷ USD, chiếm 66% tổng kim ngạch nhập khẩu từ Trung Quốc.

Hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc nhưng sau đó lại xuất khẩu khỏi Việt Nam

Việt Nam nhập khẩu số lượng lớn nguyên vật liệu, linh kiện, hàng hóa từ Trung Quốc, nhưng sau đó lại xuất khẩu một phần hàng hóa này đi các nước khác. Cụ thể:

- Gia công, lắp ráp và xuất khẩu: Nhiều doanh nghiệp Việt Nam nhập linh kiện điện tử, vải, nguyên liệu nhựa, sắt thép từ Trung Quốc để sản xuất hàng hóa, sau đó xuất khẩu sang Mỹ, EU, Nhật Bản… Ngành dệt may, da giày, điện tử là những lĩnh vực điển hình của mô hình này.

- Thương mại trung gian: Một số doanh nghiệp nhập khẩu hàng từ Trung Quốc và bán lại cho các nước khác mà không qua quá trình sản xuất hoặc chỉ gia công rất ít. Điều này giúp Việt Nam tận dụng vị trí chiến lược và chính sách thuế quan thuận lợi để trở thành trung tâm trung chuyển hàng hóa.

Việt Nam là điểm trung chuyển xuất khẩu do hưởng VAT 0%

Một số nước sử dụng Việt Nam làm nơi trung chuyển hàng hóa vì một số lý do sau:

- Chính sách thuế ưu đãi: Hàng xuất khẩu từ Việt Nam được áp dụng thuế suất VAT 0%, giúp giảm chi phí thuế so với xuất trực tiếp từ quốc gia sản xuất. Điều này đặc biệt hấp dẫn đối với các mặt hàng có giá trị cao như linh kiện điện tử, thiết bị công nghệ.

- Lợi thế từ các FTA (Hiệp định thương mại tự do): Việt Nam có nhiều FTA với các thị trường lớn như CPTPP, EVFTA, RCEP… Doanh nghiệp nước ngoài có thể tận dụng xuất xứ hàng hóa Việt Nam để hưởng ưu đãi thuế khi xuất khẩu sang Mỹ, châu Âu, Nhật Bản…

- Chi phí logistics và nhân công thấp: Hàng hóa có thể nhập về Việt Nam để gia công một phần rồi xuất đi nhằm tăng giá trị xuất xứ hoặc tối ưu chi phí.

Thách thức cho Việt Nam

Nguy cơ bị lợi dụng để né thuế (chuyển tải bất hợp pháp): Một số công ty có thể lợi dụng Việt Nam để gắn nhãn xuất xứ giả, gây rủi ro tranh chấp thương mại.

Doanh nghiệp Việt Nam phải đối mặt với nguy cơ mất thị phần ngay trên sân nhà do hàng nhập khẩu giá rẻ từ Trung Quốc.

Phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu: Nếu chỉ tập trung nhập khẩu – lắp ráp – xuất khẩu, giá trị thặng dư thực sự tạo ra vẫn thấp.

Các sàn TMĐT Trung Quốc như Alibaba, JD.com đang mở rộng mạnh mẽ tại Việt Nam, làm gia tăng sự cạnh tranh với nhà bán lẻ truyền thống.

Xu hướng gian lận thương mại khi một số doanh nghiệp lợi dụng Việt Nam làm trung gian xuất khẩu hàng hóa sang Mỹ để tránh thuế quan, có thể khiến Việt Nam đối mặt với nguy cơ bị áp thuế từ Mỹ.