Dùng tài sản trí tuệ để góp vốn và thành lập doanh nghiệp: Các trường đại học trên địa bàn Hà Nội hào hứng

Việc Chính phủ ban hành Nghị định số 271/2025/NĐ-CP, cho phép các cơ sở giáo dục đại học trên địa bàn Hà Nội dùng tài sản trí tuệ để góp vốn và thành lập doanh nghiệp, được xem là “nút mở” quan trọng để thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

Giới thiệu các sản phẩm của Trường Đại học Giao thông vận tải ở Triển lãm đổi mới sáng tạo 5 trường trọng điểm kỹ thuật - công nghệ tại Hà Nội, tháng 9-2025.

Dư địa lớn nhưng chưa được khai thác

Quyền Viện trưởng Viện Khoa học Sở hữu trí tuệ quốc gia, nghiên cứu của Việt Nam Nguyễn Hữu Cẩn cho biết, ở khối viện/trường, tỷ lệ sáng chế được thương mại hóa thành công chỉ đạt khoảng 3%, trong khi tới 75% sáng chế mới dừng ở mức độ sẵn sàng công nghệ (TRL) 3-5, tức là vẫn trong phòng thí nghiệm. Hơn 50% nhà khoa học cho rằng họ không có đủ cơ chế chia sẻ lợi ích khi chuyển giao công nghệ, nên động lực thương mại hóa còn thấp.

Đại học Quốc gia Hà Nội là đơn vị sở hữu số lượng lớn đăng ký sở hữu trí tuệ với hơn 300 đơn trong giai đoạn 2020-2025. Tuy vậy, theo đánh giá của ông Vũ Tuấn Anh (Ban Khoa học và Đổi mới sáng tạo), tỷ lệ thương mại hóa vẫn chưa cao do khó khăn trong định giá tài sản trí tuệ và tâm lý e ngại của doanh nghiệp trước những công nghệ chưa tạo được tiền lệ trên thị trường.

Ở nhóm trường đặc thù, Học viện Quân y thường xuyên phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ Hà Nội để nghiên cứu các sản phẩm y sinh, dược liệu và thử nghiệm lâm sàng. Tuy nhiên, theo Phó Giám đốc Học viện Quân y Vũ Nhất Định, trước đây nhà trường không được quyền bán sản phẩm nghiên cứu dù đã hoàn thành, dẫn tới việc nhiều kết quả chỉ dừng ở phòng thí nghiệm.

Với các trường khối kinh tế, khó khăn lại nằm ở định giá tài sản vô hình. Theo Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Ngoại thương Đào Ngọc Tiến, trường có lợi thế về thương hiệu và đội ngũ giảng viên mạnh, nhưng không thể thành lập doanh nghiệp vì thiếu quy định về định giá thương hiệu và cơ chế cử viên chức sang quản lý doanh nghiệp. Điều này khiến nhiều cơ hội hợp tác với doanh nghiệp không thể triển khai.

Trong khối giáo dục nghề nghiệp, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Thương mại và Du lịch Hà Nội Trịnh Thị Thu Hà cho rằng, sinh viên nghề có nhiều sản phẩm thực hành, nhưng thiếu hành lang pháp lý để hình thành doanh nghiệp hoặc trung tâm thực hành gắn với thương mại. Các trường đều mong muốn có cơ chế để thương mại hóa dịch vụ ẩm thực, lưu trú, du lịch, hoặc các mô hình huấn luyện thực hành do sinh viên trực tiếp tham gia.

Mở đường để các trường đại học tăng tốc

Nghị định số 271/2025/NĐ-CP ngày 15-10-2025 của Chính phủ quy định chi tiết Khoản 4 Điều 23 của Luật Thủ đô được nhiều trường đại học trên địa bàn thành phố xem là điểm đột phá. Nghị định cho phép các trường sử dụng tài sản trí tuệ để góp vốn, thành lập doanh nghiệp, lựa chọn đại diện phần vốn của cơ sở giáo dục, cũng như quy định rõ trách nhiệm của viên chức.

Phó Giám đốc Đại học Bách khoa Hà Nội Huỳnh Đăng Chính cho biết, trường sẽ triển khai 4 nhóm nhiệm vụ: Ban hành quy định nội bộ; lựa chọn 4 lĩnh vực và 5 nhóm nghiên cứu có tài sản trí tuệ để thí điểm; rà soát các doanh nghiệp hiện có để điều chỉnh theo cơ chế mới; tăng cường kết nối doanh nghiệp trong mô hình “ba nhà”.

Đại học Ngoại thương cũng bày tỏ sự phấn khởi khi Nghị định tháo gỡ hai điểm nghẽn lớn nhất của trường: Khả năng định giá thương hiệu và quy định về cử viên chức sang quản lý doanh nghiệp. Theo ông Đào Ngọc Tiến, khi hai nút thắt được giải quyết, trường sẽ có điều kiện triển khai doanh nghiệp trực thuộc gắn với hệ sinh thái khởi nghiệp, nâng cao giá trị tài sản trí tuệ mà nhà trường sở hữu.

Học viện Quân y nhận định Nghị định giúp thay đổi tư duy nghiên cứu khi tài sản trí tuệ được chuyển chủ sở hữu về trường và được phép bán sản phẩm nghiên cứu. Ông Vũ Nhất Định nhấn mạnh rằng, điều này tạo động lực lớn cho các nhà khoa học, đồng thời đề nghị các bộ, ngành tiếp tục hướng dẫn quy trình cấp phép thử nghiệm trên người, cấp phép lưu hành và cơ chế thuê doanh nghiệp sản xuất sản phẩm của trường để rút ngắn con đường từ nghiên cứu đến thị trường.

Lãnh đạo khối trường nghề và cao đẳng đều cho rằng, Nghị định tạo điều kiện quan trọng để hình thành mô hình doanh nghiệp thực hành, trung tâm đổi mới sáng tạo hoặc cơ sở kinh doanh dịch vụ do sinh viên tham gia. Nhu cầu này đặc biệt lớn ở các ngành du lịch, nhà hàng, khách sạn, kỹ thuật và thương mại.

Bộ Giáo dục và Đào tạo đánh giá Nghị định số 271/2025/NĐ-CP là bước tiến đột phá mà khối đại học đã chờ đợi từ lâu. Phó Cục trưởng Cục Khoa học công nghệ và Thông tin Trần Nam Tú đề nghị chọn một số trường có năng lực mạnh làm tiên phong, đồng thời phối hợp với Bộ Tài chính, Bộ Khoa học và Công nghệ xây dựng mô hình hỗ trợ "ba bên" nhằm thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

Đây là lần đầu tiên Hà Nội có cơ chế hoàn chỉnh để các trường đại học sử dụng tài sản trí tuệ góp vốn, thành lập doanh nghiệp và đưa nghiên cứu ra thị trường. Khi được "cởi trói" về pháp lý, những điểm nghẽn lớn nhất liên quan đến định giá, quyền sở hữu và cơ chế nhân sự sẽ được giải quyết.