Thương mại điện tử đối diện nguy cơ mất lợi thế "rẻ và tiện"

Bất chấp những khó khăn, các số liệu vĩ mô về TMĐT Việt Nam vẫn cho thấy một sự tăng trưởng đáng kinh ngạc. Theo văn bản số 7291 gửi Bộ Tài chính, Bộ Công Thương đã nâng dự báo tăng trưởng TMĐT bán lẻ (B2C) năm 2025 lên mức 25.5%, với tổng giá trị giao dịch đạt 26-28 tỷ USD và hướng tới 50 tỷ USD vào năm 2030. Số liệu từ YouNet ECI cũng cho thấy tổng giá trị giao dịch (GMV) của 4 sàn lớn nhất đã đạt 222,100 tỷ đồng trong nửa đầu năm nay, tăng 23% so với cùng kỳ năm 2024. Động lực chính cho sự bùng nổ này là xu hướng mua sắm qua video trên các nền tảng như Shopee, TikTok Shop và Lazada.

Những con số này vẽ nên một bức tranh cực kỳ lạc quan, hoàn toàn trái ngược với những khó khăn thực tế mà các bên tham gia đang phải đối mặt.

"Ma trận" phí sàn bóp nghẹt người bán nhỏ lẻ

Trái ngược với sự tăng trưởng vĩ mô, nhiều người bán, đặc biệt là các shop nhỏ lẻ, đang phải gồng mình trước áp lực chi phí. Các sàn lớn như Shopee và TikTok Shop đã đồng loạt thông báo tăng phí từ ngày 01/04/2025. Cụ thể, phí cố định của Shopee (áp dụng với shop thường) tăng từ 4% lên mức cao nhất 10%, và dừng miễn phí một số gói hỗ trợ, thu phí vận chuyển trả hàng. Trong khi đó, phí hoa hồng của TikTok Shop tăng từ 1-3% lên 1-4% với shop thường, và từ 1-5.78% lên 1.21-7.7% đối với gian hàng chính hãng (shop mall).

Quang Hưng, một người bán hàng online tại TPHCM, phân tích: với một đơn hàng trị giá 100,000 đồng, tổng các loại phí (phí cố định, phí thanh toán, phí voucher...) có thể chiếm từ 20-40% giá trị, chưa kể chi phí quảng cáo. Câu chuyện của Thu Hà, một sinh viên bán áo thun in họa tiết, là một minh chứng rõ nét. Sau nhiều tháng ế ẩm vì "quá nhiều shop cạnh tranh" và áp lực "phải chịu chi chạy quảng cáo", Hà nhận ra rằng, bán số lượng nhỏ thì lợi nhuận không đủ bù chi phí. Cụ thể, với một đơn hàng 450,000 đồng, sau khi trừ các loại phí giao dịch, hoa hồng và liên kết, số tiền chị thực nhận chỉ còn khoảng 328,000 đồng.

Áp lực này đã dẫn đến một làn sóng rời sàn. Theo số liệu từ Metric, chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, đã có khoảng 80,000 gian hàng rời bỏ sàn, không chỉ vì phí tăng mà còn do chi phí traffic tăng cao, áp lực cạnh tranh từ KOC và chính sách thuế ngày càng nghiêm ngặt.

Ngay cả những người nông dân cũng đang đối diện với nhiều khó khăn. Chị Chảo Thị Yến, thành viên Hợp tác xã Goong (Lào Cai), chia sẻ: biên lợi nhuận nông sản quá thấp, không đủ để bù đắp cho phí sàn và chi phí vận chuyển ngày càng tăng cao.

Chị Yến phân tích: "Nếu bán rẻ thì thua lỗ, nhưng tăng giá lại mất đi lợi thế cạnh tranh". Bà cho biết thêm, các sàn thương mại điện tử còn áp dụng nhiều điều kiện khắt khe, khiến người nông dân gặp khó khăn trong việc tiếp cận và duy trì hoạt động kinh doanh trực tuyến.

Sự trớ trêu nằm ở chỗ, chính những người bán nhỏ lẻ - vốn là xương sống của các sàn - lại đang bị mắc kẹt giữa gọng kìm của phí sàn leo thang, chi phí quảng cáo tăng cao và áp lực cạnh tranh khốc liệt, dẫn đến một cuộc "di cư" tất yếu.

"Chợ online" có thực sự còn rẻ?

Về phía người tiêu dùng, quan niệm "mua hàng online luôn rẻ" cũng đang bị lung lay, tạo ra 2 luồng ý kiến trái chiều. Nhiều người cho rằng, giá online không còn hấp dẫn. Chị Hạnh Nguyên (phường Từ Liêm, Hà Nội) so sánh, 0.5kg há cảo mua ở tiệm tạp hóa chỉ 35,000 đồng, trong khi trên Shopee là 43,000 đồng, chưa tính phí vận chuyển. "Người tiêu dùng cũng thông minh lắm, chỗ nào rẻ mới mua" - chị nói, đồng thời chỉ ra những bất tiện của việc mua sắm trực tuyến như phải trả phí ship, chờ đợi nhiều ngày và tốn thời gian để nhận hàng.

Tuy nhiên, một bộ phận khác vẫn tin rằng, mua sắm trực tuyến có lợi thế riêng. Tuấn Anh, một freelancer ngành thiết kế đồ họa, cho rằng: với các mặt hàng điện tử, hàng chính hãng giá trị cao, việc áp dụng voucher có thể giúp tiết kiệm 2-3 triệu đồng. Trong khi đó, anh Đạt Huỳnh (phường Phú Định, TPHCM) chia sẻ: gia đình anh mua toàn bộ hàng tiêu dùng nhanh (giấy vệ sinh, nước ngọt...) online vì vừa rẻ hơn, vừa tiện lợi và tiết kiệm thời gian.

Điều này cho thấy trải nghiệm giá cả trên TMĐT không còn đồng nhất, và sự "thông minh" của người tiêu dùng hiện nay là biết khi nào nên mua online và khi nào nên ra chợ truyền thống.

Tương lai nào cho TMĐT Việt Nam?

Cuộc tranh luận về phí sàn không chỉ là chuyện giữa người bán và sàn, mà còn phản ánh một câu hỏi lớn hơn về mô hình kinh doanh bền vững của TMĐT và vai trò quản lý của Nhà nước trong nền kinh tế số. Một số ý kiến cho rằng, việc tăng phí là quy luật tất yếu. Anh Hải Nam (Thủ Đức, TPHCM) lập luận: điều này tạo ra một sân chơi công bằng hơn cho các cửa hàng và chợ truyền thống, vốn có ưu điểm riêng như cho phép khách kiểm tra hàng trực tiếp.

Ngược lại, nhiều người bán như anh Quang Hưng và anh Phan Nguyễn lại kêu gọi sự can thiệp của cơ quan quản lý. Họ mong muốn có một chính sách điều chỉnh để các sàn đưa ra mức phí hài hòa hơn, bảo vệ cả người bán và người mua.

Kinh doanh online đồ gia dụng, anh Phan Nguyễn dẫn chứng: "Thực sự, phí thuế của sàn TMĐT hiện nay rất cao - khởi điểm là 5%, rồi 10, rồi 18 và hiện nay từ 26-32% rồi". Anh Quang Hưng cũng đặt câu hỏi về sự tồn tại của các loại phí "khó hiểu" như "phí nền tảng hạ tầng" và bày tỏ sự băn khoăn về việc thiếu một cơ quan quản lý có thể can thiệp vào những vấn đề này.

Thương mại điện tử Việt Nam, vì vậy, đang ở thế tiến thoái lưỡng nan. Một mặt, doanh số và quy mô thị trường tiếp tục tăng trưởng nóng. Mặt khác, cả người bán nhỏ lẫn người mua đều phản ánh chuyện chịu áp lực lớn từ phí sàn. Câu hỏi đặt ra là liệu đây có phải nút thắt duy nhất, hay chỉ là một phần của bài toán lớn hơn về mô hình kinh doanh và cuộc đua giành thị phần?