Ứng dụng công nghệ để tăng hiệu quả dự báo, cảnh báo thiên tai

Thiên tai diễn biến cực đoan

Ngày 25/11, Báo Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai; Quỹ Cộng đồng Phòng, tránh thiên tai (QPT) và Sở Nông nghiệp và Môi trường Bắc Ninh tổ chức Diễn đàn “Ứng dụng khoa học, công nghệ trong dự báo và cảnh báo thiên tai”.

Tại Diễn đàn, Phó Trưởng phòng Quản lý thiên tai cộng đồng và Truyền thông (Cục Quản lý Đê điều và Phòng, chống thiên tai) Nguyễn Tôn Quân cho biết, giai đoạn 2006–2025 trung bình mỗi năm thiên tai khiến 314 người chết và mất tích, thiệt hại kinh tế tương đương 1–1,5% GDP. Năm 2025 ghi nhận 19 cơn bão và áp thấp nhiệt đới trên Biển Đông, chỉ kém kỷ lục năm 2017; nhiều cơn có quỹ đạo bất thường, tốc độ di chuyển nhanh và ba cơn rất mạnh đổ bộ vào miền Trung, buộc Thủ tướng lập Ban Chỉ đạo tiền phương.

Mưa lớn cực đoan gây lũ vượt lịch sử trên hơn 13 tuyến sông, ngập lụt diện rộng từ Bắc Bộ đến Tây Nguyên, tạo nên tình trạng “bão chồng bão, lũ chồng lũ”. Bắc Ninh, Thái Nguyên, Lạng Sơn và Cao Bằng là những địa phương ghi nhận nhiều điểm vượt mức lũ lịch sử. Nhiều khu vực hứng chịu liên tiếp bão, lũ, lũ quét và sạt lở đất, đe dọa nghiêm trọng an toàn đê điều, hạ tầng và tính mạng người dân.

Riêng đợt mưa lũ tại miền Trung từ 16–20/11 đã làm 102 người chết và mất tích; hơn 200.992 nhà bị ngập; 119 điểm trên quốc lộ, tỉnh lộ bị sạt lở, ách tắc giao thông; hơn 82.000 ha lúa, hoa màu và 117.000 ha cây trồng khác thiệt hại. Ước tính thiệt hại ban đầu lên tới 13.248 tỷ đồng và các địa phương đang tiếp tục cập nhật số liệu.

Theo ông Quân, những tháng cuối năm 2025, nguy cơ mưa lũ lớn vẫn hiện hữu tại Trung Bộ khi bão số 15 có thể xuất hiện trên Biển Đông và đổ bộ trong những ngày tới. Vì vậy, nhiệm vụ cấp thiết là thực hiện nghiêm Chỉ thị 42-CT/TW, Luật Phòng, chống thiên tai và lồng ghép nội dung phòng chống thiên tai vào quy hoạch phát triển ngành, vùng.

Ông Quân nhấn mạnh, cần điều chỉnh quy chuẩn xây dựng theo hướng tăng khả năng chống chịu thiên tai; mở rộng mạng lưới trạm đo mưa, nâng cao chất lượng dự báo mưa lớn; hoàn thiện bản đồ phân vùng rủi ro đến từng thôn, bản. Ngoài ra, triển khai quyết liệt việc rà soát, sắp xếp dân cư tại khu vực có nguy cơ sạt lở, lũ quét, ngập sâu, gắn với chuyển đổi cây trồng, vật nuôi thuận thiên.

Các tuyến đê, hồ chứa và hạ tầng phòng chống thiên tai phải được ưu tiên đầu tư, tu bổ, nâng cấp. Quy trình vận hành hồ chứa cần đảm bảo đủ dung tích cắt lũ cho hạ du.

Bên cạnh đó, đề nghị tăng cường truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng; đẩy mạnh hợp tác quốc tế, ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số trong giám sát thiên tai thời gian thực. Huy động nguồn lực khắc phục hậu quả theo hướng bền vững, giúp người dân sớm phục hồi sau thiên tai.

Tăng tốc ứng dụng công nghệ trong phòng chống thiên tai

Tại Diễn đàn, TS. Cao Đức Phát, Chủ tịch Hội đồng quản lý Quỹ Cộng đồng Phòng, tránh thiên tai nhấn mạnh, công tác dự phòng, đặc biệt là năng lực giám sát, dự báo và cảnh báo sớm, giữ vai trò then chốt trong ứng phó thiên tai. Nhà nước, các tổ chức, doanh nghiệp và cộng đồng quốc tế đã đầu tư mạnh vào hệ thống quan trắc, nâng cao chất lượng dự báo bão và hiện tượng thời tiết nguy hiểm. Tuy nhiên, thiên tai ngày càng khó lường, đa dạng khiến năng lực cảnh báo vẫn chưa đáp ứng thực tiễn.

TS. Cao Đức Phát cho rằng sự phát triển của công nghệ số và trí tuệ nhân tạo mở ra cơ hội lớn. Ngoài dữ liệu vệ tinh, hệ thống đo mưa tự động, radar và cảm biến đo nhiệt độ, gió, mực nước, lưu tốc, dịch chuyển đất đá đang triển khai rộng rãi; giúp tích hợp thông tin nhanh hơn và mô phỏng chính xác theo từng địa bàn.

Ông đề nghị các địa phương, đặc biệt miền Bắc, xây dựng mô phỏng rủi ro ngập lụt, sạt lở theo vùng, cấp độ để cảnh báo chủ động, kể cả khi mất điện, mất sóng. Quỹ Cộng đồng Phòng, tránh thiên tai đã huy động nguồn lực xã hội lắp gần 1.000 trạm đo mưa, cảnh báo lũ tự động và đang tiếp tục hỗ trợ thiết bị đo mặn, cảnh báo sạt lở, xây dựng hệ thống cảnh báo số và đội xung kích cơ sở.

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Bắc Ninh Đặng Công Hưởng khẳng định, cảnh báo sớm quyết định an toàn đê điều và đời sống người dân, đặc biệt khi biến đổi khí hậu làm gia tăng tần suất, cường độ mưa lũ. Phương thức “trông trời, trông nước” không còn phù hợp và khoa học công nghệ trở thành “lực lượng tuyến đầu mới”. Điều này giúp mô phỏng mưa lũ chi tiết, cảnh báo nguy cơ sạt lở, vỡ bờ, ngập sâu, hỗ trợ chỉ huy điều hành kịp thời.

Bắc Ninh hướng tới rà soát toàn diện hệ thống đê điều, hồ đập, trạm bơm, tăng cường hợp tác với Bộ, ngành Trung ương, Viện nghiên cứu, doanh nghiệp công nghệ để triển khai quan trắc, mô phỏng, dự báo, cảnh báo liên hồ chứa và hệ thống tiêu. Đồng thời, xây dựng mạng lưới kết nối nhà quản lý, nhà khoa học, doanh nghiệp, cộng đồng.

Phó Giám đốc Trung tâm Chính sách và Kỹ thuật phòng, chống thiên tai Bùi Quang Huy nhấn mạnh, chuyển đổi số là yêu cầu cấp thiết, nhưng nhiều địa phương còn nhầm giữa “ứng dụng công nghệ thông tin” và “chuyển đổi số”. Nếu chỉ có công nghệ mà con người không thay đổi tư duy, việc vận hành sẽ hạn chế; mục tiêu cảnh báo sớm không chỉ là gửi thông tin mà phải đảm bảo người dân nhận, hiểu và thực hiện được.

Trung tâm đang thí điểm hệ thống giám sát thiên tai cấp tỉnh tại Hà Tĩnh. Kết nối dữ liệu trung ương, tỉnh, xã và cộng đồng với hai giao diện: một cho người dân theo dõi và nhận hướng dẫn; một cho chỉ đạo điều hành, tích hợp dữ liệu thời gian thực, quản lý sơ tán và điểm an toàn trên bản đồ số.

TS. Hạ Thúy Hạnh, Phó Giám đốc Quỹ Cộng đồng Phòng, tránh thiên tai cho biết, thời gian tới, Quỹ sẽ tiếp tục tập trung ứng dụng công nghệ trong cảnh báo sớm, xây dựng hệ thống giám sát – điều hành thời gian thực, diễn tập sơ tán cộng đồng, mở rộng trồng rừng ngập mặn và tăng cường năng lực ứng phó cho lực lượng cơ sở và người dân.