Việt Nam đã đến thời điểm cần một sàn vàng tập trung

Nhiều năm qua, thị trường vàng Việt Nam luôn trong trạng thái nhạy cảm, biến động giá mạnh và thường xuyên lệch pha với thế giới. Chênh lệch có lúc vượt 20 triệu đồng/lượng, trong khi giao dịch phi chính thức diễn ra phổ biến khiến thị trường thiếu minh bạch, tiềm ẩn rủi ro và gây sức ép lên việc điều hành chính sách tiền tệ. Dù Chính phủ đã ban hành Nghị định 232/2025/NĐ-CP nhằm hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động kinh doanh vàng, các chuyên gia cho rằng những cải thiện này mới chỉ là bước khởi đầu và chưa giải quyết triệt để các vấn đề gốc rễ như thiếu sân chơi tập trung hay thiếu công cụ giám sát hiệu quả.

Thị trường vàng “tắc” nguồn nhập

TS. Cấn Văn Lực – Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV nhấn mạnh sự cần thiết phải phân định rõ phạm vi quản lý vàng. Theo ông, vàng miếng và vàng thỏi có ảnh hưởng trực tiếp đến ổn định tài chính nên phải được kiểm soát chặt chẽ. Trong khi đó, vàng trang sức, mỹ nghệ là sản phẩm tiêu dùng, không nên áp dụng cùng cơ chế quản lý như vàng miếng. Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV đồng thời đề nghị đánh giá lại mức độ “vàng hóa” trong nền kinh tế, minh bạch hóa dữ liệu tích trữ vàng trong dân và chấm dứt hoàn toàn các quan hệ vay mượn bằng vàng để giảm rủi ro hệ thống. Muốn thu hẹp khoảng cách giá với thế giới, trước mắt cần tăng cung hợp pháp thông qua chuẩn hóa vàng miếng, giảm chi phí chế tác và tạo điều kiện cho doanh nghiệp nhập khẩu, sản xuất.

Theo TS. Cấn Văn Lực, việc người dân khó tiếp cận nguồn vàng chính thức khiến tâm lý đổ xô mua càng mạnh hơn, đẩy rủi ro thị trường lên cao. Vì vậy, cùng với chống buôn lậu vàng và mở rộng các kênh đầu tư thay thế, việc xây dựng một sàn giao dịch vàng tập trung là bước đi quan trọng. Ông cho rằng, Việt Nam đã có cơ sở pháp lý để nghiên cứu mô hình phù hợp, có thể là sàn độc lập, tích hợp vào Sở Giao dịch Hàng hóa hoặc đặt tại trung tâm tài chính quốc tế ở TP Hồ Chí Minh. Đề xuất sàn vàng nhà nước cũng cần được tính toán kỹ về quy mô, hệ thống vận hành và liên thông với cơ chế giá, thuế, phí cũng như quy định xuất nhập khẩu.

Trong khi đó, doanh nghiệp kinh doanh vàng lại đang chịu sức ép thực tế lớn hơn nhiều từ sự đứt gãy nguồn cung. Ông Vũ Hùng Sơn – Chủ tịch HĐQT Bảo Tín Mạnh Hải cho biết, thị trường đã trải qua hơn 13 tháng không được tiếp cận nguồn vàng nhập khẩu theo cơ chế rõ ràng. Để duy trì sản xuất, nhiều doanh nghiệp buộc phải dùng vàng “trôi nổi”, tự chấp nhận rủi ro. Nguồn cung hạn chế khiến giá vàng trong nước tăng cao, còn người dân lại khó mua được hàng. Doanh nghiệp phải nâng giá mua vào để kích thích người giữ vàng bán ra, đồng thời hạn chế số lượng mua mỗi khách nhằm ngăn tình trạng gom hàng. Quy trình kiểm định cũng phải chuyển sang dùng máy phổ thay vì kinh nghiệm thủ công.

Ông Sơn cho rằng đây là nghịch lý của một ngành có giá trị gia tăng cao, khoảng 6.800 cơ sở và hàng nghìn lao động nhưng lại chịu nhiều ràng buộc pháp lý. Việc tuân thủ quy định về phòng chống rửa tiền khiến giao dịch ngày càng phức tạp, chỉ một sai lệch nhỏ cũng có thể bị chuyển sang cơ quan điều tra.

Ông kỳ vọng dự thảo sửa đổi Nghị định 23/2014 sẽ bổ sung nguồn cung vàng hằng năm và đề nghị đưa vàng trang sức ra khỏi danh mục kinh doanh có điều kiện vì không ảnh hưởng tới an ninh, quốc phòng.

Với mô hình sàn giao dịch vàng, ông nhận định giai đoạn đầu chỉ nên giao dịch vàng nguyên liệu nhập khẩu, nhưng nếu hạn ngạch chủ yếu phân cho ngân hàng và doanh nghiệp lớn, các cơ sở chế tác nhỏ sẽ khó tiếp cận, khiến sàn không đủ sôi động để điều tiết thị trường.

Đã đến lúc phải có sàn giao dịch vàng

Từ góc nhìn quản lý nhà nước, TS. Cấn Văn Lực nhấn mạnh, vàng vốn là mặt hàng kinh doanh có điều kiện, gắn với quản lý ngoại hối và dự trữ quốc gia. Trong các lựa chọn mô hình, ông nghiêng về phương án giao dịch vàng vật chất trên Sở Giao dịch Hàng hóa bởi hệ thống này đã có quy trình vận hành rõ ràng, chỉ cần bổ sung mặt hàng. Còn vàng tài khoản và chứng chỉ vàng cần được nghiên cứu cẩn trọng vì có thể giúp giảm xu hướng tích trữ vàng vật chất trong dân.

Liên quan đến nhập khẩu để tăng cung, ông cho rằng Ngân hàng Nhà nước cần có lộ trình phù hợp nhằm hạn chế buôn lậu, vốn gây thất thu thuế và tạo sức ép lên tỷ giá. Ông cũng lưu ý không nên khuyến khích người dân tích trữ vàng và truyền thông cần tránh lan truyền hình ảnh xếp hàng mua vàng để ngăn hiệu ứng đám đông.

Chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long đánh giá, việc hình thành sàn giao dịch vàng đã trở nên cần thiết trong bối cảnh hiện nay. Tuy nhiên, vấn đề quan trọng không nằm ở câu chuyện “có hay không”, mà ở cách thiết kế mô hình để Nhà nước giám sát hiệu quả. Một sàn vàng chuẩn mực sẽ giúp cơ quan quản lý theo dõi giao dịch theo thời gian thực, nắm được các dòng mua bán, biến động và rủi ro để kịp thời can thiệp bằng các công cụ như hạn mức giao dịch hay giới hạn vị thế. Đây cũng là nền tảng dữ liệu tập trung để kết nối thị trường vàng với chính sách tiền tệ, tạo điều kiện điều hành một lĩnh vực nhạy cảm với tỷ giá và lạm phát.

Từ góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Thế Hùng – Phó Chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh vàng Việt Nam cho biết chỉ, 30–40% doanh nghiệp có đầu tư bài bản vào máy móc và quy trình kiểm soát đầu vào. Phần lớn còn lại chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu pháp lý, khiến thị trường thiếu minh bạch và dễ phát sinh vi phạm. Công tác kiểm tra cũng còn nhiều khoảng trống dù doanh nghiệp bắt buộc phải chứng minh nguồn gốc nguyên liệu và tiêu chuẩn sản xuất. Ông đề xuất Ngân hàng Nhà nước cần xây dựng một trung tâm điều phối thống nhất để tập trung dữ liệu, tiêu chuẩn và giám sát.

Theo ông Hùng, Việt Nam có đủ năng lực triển khai sàn giao dịch vàng hiện đại nếu đi theo lộ trình thận trọng. Sàn cần đạt 3 mục tiêu, hiện đại hóa hoạt động mua bán, cung cấp dữ liệu phục vụ quản lý và tạo nền tảng phát triển các sản phẩm tài chính liên quan đến vàng.

Giai đoạn đầu nên cho phép nhập khẩu vàng nguyên liệu đạt chuẩn quốc tế cho sản xuất trong nước, với điều kiện doanh nghiệp phải có năng lực công nghệ, cơ sở vật chất và tài chính. Sàn phải siết chặt việc báo cáo, ngăn mua bán chéo và đầu cơ. Lộ trình cần chia ba bước: vận hành sàn phục vụ sản xuất, phân phối; mở rộng hệ thống phân phối; cuối cùng phát triển sản phẩm phái sinh khi nền tảng pháp lý và dữ liệu đã sẵn sàng. Ông cho biết, Hiệp hội cũng sẽ phối hợp với các chuyên gia quốc tế, trong đó tháng 12 tới dự kiến có đoàn chuyên gia Singapore sang trao đổi kinh nghiệm xây dựng mô hình phù hợp cho Việt Nam.