Thúc đẩy doanh nghiệp sử dụng năng lượng hiệu quả

Các doanh nghiệp tham quan gian trưng bày thiết bị tiết kiệm năng lượng.

Ông Hoàng Xuân Phong, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến Công thương Thanh Hóa, cho biết: "Nhiều doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh hiện đã bắt đầu chú ý đến năng lượng như một yếu tố cấu thành chi phí sản xuất quan trọng. Một số đơn vị chủ động đầu tư cải tiến công nghệ, nâng cấp dây chuyền, lắp đặt thiết bị tiết kiệm điện hoặc tích hợp năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, thực trạng khai thác, sản xuất, kinh doanh và tiêu thụ năng lượng đã bộc lộ nhiều hạn chế. Các cơ chế, chính sách về tiết kiệm năng lượng còn thiếu đồng bộ, vì vậy việc sử dụng và tiết kiệm năng lượng chưa đạt được hiệu quả như mong muốn. Nhiều doanh nghiệp vẫn trong trạng thái thiếu thông tin và phương pháp thực hiện".

Sự lúng túng này thể hiện rõ trong cách doanh nghiệp tiếp cận các giải pháp tiết kiệm năng lượng. Bà Lê Thị Hương, Giám đốc Công ty CP Điện lực Thanh Hóa, nhìn nhận: “Nhiều đơn vị vẫn chưa thực sự rõ thế nào là sử dụng năng lượng hiệu quả. Có doanh nghiệp nghĩ rằng cắt giảm thiết bị hoặc tắt bớt chiếu sáng là tiết kiệm; có doanh nghiệp lại quan tâm lắp điện mặt trời nhưng không nắm rõ chính sách hay tiêu chuẩn an toàn". Do đó, theo bà Hương, băn khoăn lớn nhất của doanh nghiệp xoay quanh 3 vấn đề: đánh giá hiệu quả sử dụng năng lượng, lựa chọn thiết bị phù hợp và hoạch định chiến lược đầu tư dài hạn. Chính sự thiếu căn cứ và thiếu người phụ trách chuyên trách khiến bài toán năng lượng luôn nằm trong phạm vi “giải pháp tình thế”, thay vì được tiếp cận như một nền tảng vận hành, quản trị.

Trong khi doanh nghiệp còn loay hoay, hành lang pháp lý về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đang được siết chặt theo hướng minh bạch và có chế tài mạnh mẽ hơn. Ông Nguyễn Trọng Hậu, chuyên gia năng lượng, Công ty Giải pháp công nghệ Việt Nam (VETS), chia sẻ: “Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả cùng các nghị định, thông tư liên quan đã quy định rõ: cơ sở sử dụng năng lượng trọng điểm phải lập kế hoạch tiết kiệm hằng năm - 5 năm, chỉ định người quản lý năng lượng, kiểm toán năng lượng bắt buộc 3 năm/lần, và thường xuyên theo dõi - báo cáo mức tiêu thụ".

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả sẽ có hiệu lực từ ngày 1/1/2026 tiếp tục bổ sung nhiều chính sách mới như: ưu đãi đầu tư công nghệ tiết kiệm điện, tín dụng xanh, phát triển tổ chức dịch vụ năng lượng (ESCO); danh mục thiết bị - vật liệu xây dựng phải dán nhãn năng lượng. Đồng thời, chế tài xử phạt với hành vi không kiểm toán năng lượng đúng quy định... Đây là bước chuyển quan trọng, đưa tiết kiệm năng lượng từ “lời khuyến nghị” thành “nghĩa vụ pháp lý”, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp đổi mới công nghệ một cách bài bản, có lộ trình.

Cùng với đó, áp lực thị trường cũng ngày càng rõ rệt. Doanh nghiệp xuất khẩu vào Mỹ, EU hay Nhật Bản đều phải chứng minh tuân thủ tiêu chí phát thải thấp, tiêu chuẩn năng lượng, hệ số hiệu suất. Điều này khiến các giải pháp tiết kiệm năng lượng không chỉ mang lại lợi ích giảm chi phí mà còn là “giấy thông hành” để sản phẩm vượt qua các hàng rào kỹ thuật.

Trong số các giải pháp kỹ thuật, chiếu sáng luôn được xem là lĩnh vực dễ triển khai nhất và có hiệu quả tức thì. Ông Nguyễn Hoàng Thọ, Giám đốc kỹ thuật Công ty CP Thương mại và Đầu tư PEC, chia sẻ: "Doanh nghiệp nên chuyển đổi sang hệ hống đèn LED công nghiệp hiệu suất cao hiện có thể tiết kiệm từ 40 - 50% điện năng so với bóng truyền thống. Tuy nhiên, điều quan trọng không chỉ là thay đèn, mà là lựa chọn đúng tiêu chuẩn ánh sáng, độ rọi, chỉ số hoàn màu và độ an toàn từ trường. “Nếu ánh sáng không đạt chuẩn, người lao động dễ mỏi mắt, giảm năng suất, thậm chí mất an toàn trong dây chuyền. Nếu đèn không đạt hiệu suất, doanh nghiệp tưởng rằng tiết kiệm nhưng thực tế lại lãng phí”, ông Thọ phân tích. Nhiều doanh nghiệp xuất khẩu cũng yêu cầu hệ thống chiếu sáng đạt tiêu chuẩn quốc tế, nên đầu tư bài bản ở lĩnh vực này mang lại lợi ích kép: giảm chi phí vận hành và đáp ứng yêu cầu thị trường".

Ngoài chiếu sáng, các chuyên gia cũng khẳng định, phần năng lượng bị lãng phí lớn nhất nằm ở các hệ thống phụ trợ: Máy nén khí, hơi nước, bơm - quạt, động cơ cũ, thiết bị trao đổi nhiệt. Việc tối ưu hóa các hệ thống này, kết hợp sử dụng biến tần, kiểm soát rò rỉ khí nén, cải thiện cách nhiệt, hoặc tận dụng nhiệt thải, có thể giúp doanh nghiệp giảm 10 - 30% tổng mức tiêu thụ năng lượng. Đây là mức giảm rất lớn nếu xét trong bối cảnh chi phí điện đang tăng và các ngành công nghiệp ngày càng phụ thuộc vào thiết bị công suất cao.