Đổi mới căn bản Doanh nghiệp Nhà nước: Thách thức từ tư duy đến hành động

Ngày 20/11 trong khuôn khổ Diễn đàn "Doanh nghiệp Nhà nước nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt" do VOV tổ chức, nhiều đại biểu, chuyên gia trong khu vực kinh tế Nhà nước, chuyên gia kinh tế độc lập đã chia sẻ thẳng thăn về cải cách khu vực doanh nghiệp Nhà nước.

Tại Diễn đàn, bà Nguyễn Thu Thủy, Phó Cục trưởng, Cục Phát triển doanh nghiệp Nhà nước, Bộ Tài chính cho rằng: Ở bất kỳ quốc gia nào, kể cả những nước có thị trường phát triển, doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) luôn giữ vai trò quan trọng trong bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô, an sinh xã hội và dẫn dắt các khu vực kinh tế khác.

Theo bà Thuỷ, tại Việt Nam, DNNN được xác định là một trong những thành tựu lớn của kinh tế nhà nước, song kết quả hoạt động vẫn chưa tương xứng với nguồn lực. 

“Chủ trương của Đảng đối với DNNN đã thay đổi qua các thời kỳ, gắn với tiến trình đổi mới, hội nhập. Nhìn lại có thể chia thành ba giai đoạn chính. Cụ thể, giai đoạn 1991-2001, số lượng DNNN giảm mạnh từ khoảng 12.000 xuống còn 500 doanh nghiệp. Giai đoạn 2001-2016, số lượng DNNN tiếp tục giảm từ 500 xuống khoảng 700 doanh nghiệp (tính theo nhóm phân loại mới). Từ năm 2017 đến nay, tốc độ sắp xếp giảm mạnh, số doanh nghiệp 100% vốn nhà nước chỉ giảm còn khoảng 200 đơn vị, song quá trình cơ cấu lại đã đi vào chiều sâu hơn” lãnh đạo Cục Phát triển doanh nghiệp Nhà nước   cho hay.

Theo vị này, tính đến nay cả nước có 866 doanh nghiệp có vốn Nhà nước, trong đó khoảng 500 doanh nghiệp 100% vốn nhà nước. DNNN đóng góp khoảng 12,5% GDP và 27-30% tổng thu ngân sách (không kể dầu thô), tiếp tục giữ vai trò dẫn dắt trong các lĩnh vực chiến lược như năng lượng, hạ tầng, viễn thông, logistic, an ninh - quốc phòng.

Theo lãnh đạo Cục Phát triển doanh nghiệp Nhà nước, hiện có 6 thách thức lớn với DNNN: Vai trò dẫn dắt chưa rõ nét, khả năng tạo chuỗi giá trị và liên kết với khối tư nhân còn hạn chế; nguồn lực vốn, tài sản chưa được khơi thông do quy định pháp lý còn chặt chẽ; tính chủ động và cạnh tranh còn thấp, nhiều quyết định kinh doanh phải chờ phê duyệt gây chậm cơ hội; hiệu quả hoạt động chưa tương xứng, một số doanh nghiệp thua lỗ kéo dài, mất an toàn tài chính; quản trị doanh nghiệp chậm đổi mới, chưa tiệm cận thông lệ quốc tế; cổ phần hóa, thoái vốn còn chậm, quyết toán kéo dài, không đạt yêu cầu.

Tại Diễn đàn, TS. Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh cho rằng, sau 40 năm năm đổi mới, cải cách và hội nhập, Việt Nam vẫn giữ định hướng quan trọng này.

Ông Thành cho rằng, hiện thế giới không chỉ coi trọng tăng trưởng mà còn đòi hỏi tăng trưởng đi liền với bền vững, phát triển xanh, bao trùm và sáng tạo. Trung ương đã ban hành Nghị quyết 68 phát triển kinh tế tư nhân, xác định đây là một trong những động lực quan trọng và kinh tế Nhà nước vẫn giữ vai trò chủ đạo, nòng cốt và dẫn dắt.

“Một số lĩnh vực thiết yếu, những lĩnh vực hạ tầng quan trọng, những lĩnh vực hiện tư nhân chưa thể đảm nhận thì Nhà nước vẫn giữ vai trò cốt lõi. Khu vực Nhà nước và khu vực tư nhân đều tham gia vào các chuỗi cung ứng và chuỗi giá trị nâng dần giá trị gia tăng, thúc đẩy tăng trưởng", TS. Võ Trí Thành nói.

Đứng về góc độ Ngân hàng, ông Nguyễn Tất Thái, đại diện Ngân hàng Nhà nước nhấn mạnh đến sự phát triển hệ thống ngân hàng Việt Nam, trong đó đề cập đến sự phát triển của 4 ngân hàng thương mại nhà nước (Vietcombank, VietinBank, BIDV, Agribank) hiện nắm giữ tổng tài sản hơn 9,36 triệu tỷ đồng, chiếm tỷ trọng lớn của khu vực DNNN, dư nợ tín dụng của nhóm này chiếm tới 44% toàn hệ thống.

Theo ông Thái, đây là những trụ cột lớn, nhằm điều tiết luồng tài chính chủ đạo của Nhà nước cho các lĩnh vực cấp thiết, từ đó giúp tăng vai trò điều tiết của ngân hàng, hệ thống tài chính quốc gia.

Ông Chử Đức Hoàng, Chánh văn phòng Quỹ Đổi mới Công nghệ Quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho rằng, DNNN phải là người lĩnh ấn tiên phong trong cuộc cách mạng này và rằng, nếu khu vực này phát huy đúng vai trò dẫn dắt và chủ động đầu tư cho R&D (nghiên cứu và phát triển), có thể đóng góp trực tiếp vào mục tiêu tăng trưởng hai con số.

“Việt Nam đang hướng tới mô hình tăng trưởng dựa trên tri thức, và chính các tập đoàn nhà nước, với tiềm lực tài chính mạnh, phải là nơi 'đỡ đầu' cho các công nghệ mới, tạo nền tảng bứt phá cho cả nền kinh tế", ông Hoàng nhấn mạnh.

Theo ông Đặng Huy Đông, nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư (nay là Bộ Tài chính) khuyến nghị: "Phải đặt DNNN vào môi trường cạnh tranh bình đẳng, vận hành đúng quy luật thị trường".

Ông Đông nhấn mạnh, tái cơ cấu DNNN không phải là một chiến dịch ngắn hạn mà là quá trình liên tục. Cổ phần hóa hay thoái vốn nhà nước cần được thực hiện linh hoạt theo tín hiệu thị trường, đảm bảo minh bạch và hiệu quả cao nhất, chứ không phải thực hiện một cách cơ học.

Bên cạnh đó, theo ông này vai trò của DNNN trong việc lấp đầy những "khoảng trống" của thị trường: "DNNN cần định hướng đầu tư vào những lĩnh vực mới mang tính dẫn dắt, những nơi tư nhân chưa muốn làm hoặc không đủ sức làm. Đồng thời, phải mở rộng sang các ngành hàng thay thế nhập khẩu và xuất khẩu giá trị cao".