Vắng như “chùa bà đanh”

Chưa khi nào, tình trạng kinh doanh buôn bán lại “thê thảm” như hiện nay, từ chợ truyền thống đến trung tâm thương mại. Ghi nhận thực tế tại Trung tâm thương The garden Hà Nội chiều 8/6, phóng viên không khỏi giật mình: Hàng loạt gian hàng kinh doanh từ tầng 1 đến tầng 3 đóng cửa; còn rất ít cửa hàng hoạt động, nhưng dù treo biển giảm giá “sốc” cũng không có khách.

Nhiều người bàng hoàng khi chứng kiến sự "sạch trơn" của một trung tâm thương mại đã từng rất sầm uất

Trong khi chỉ cách đây vài tháng, những sảnh chính giữa của trung tâm thương mại này cũng được các gian hàng tận dụng thuê để trưng bày sản phẩm, lúc nào cũng tấp nập khách ghé qua, thì giờ đây mọi thứ trống trơn, khiến nhiều người ngỡ ngàng, cảm giác như một cơn lốc vừa quét qua. Chia sẻ tâm tư này, một nhân viên thu ngân ở Trung tâm thương The garden Hà Nội cho hay: “đến chúng em hàng ngày làm việc ở đây còn khó tin vào sự trống trải này”.

Nhân viên này cho biết, tình trạng diễn ra mạnh từ tháng tư, nhưng cao điểm nhất sau ngày 1/5, nguyên nhân có thể do một số cửa hàng hết thời hạn hợp đồng thuê nên chuyển địa điểm khác; cũng có thể còn nhiều lý do khác.

Qua tìm hiểu của phóng viên, thực trạng này không chỉ diễn ra ở Trung tâm thương The garden Hà Nội mà ở rất nhiều trung tâm thương mại lớn, kể cả các cửa hàng kinh doanh trên những tuyến phố ở Hà Nội từ lâu vốn là điểm đến sôi động, tập trung đông các hộ kinh doanh bán buôn mặt hàng thời trang, giày dép và quà lưu niệm... “hái ra tiền” thì nay cũng đóng cửa hàng loạt, khiến không ít người đi đường ngạc nhiên.

Áp lực kép

Sự sụt giảm nghiêm trọng số lượng hộ kinh doanh đang đặt ra nhiều câu hỏi: Liệu đây là hệ quả tất yếu của quá trình số hóa, chính sách thuế mới hay còn nguyên nhân sâu xa hơn từ áp lực thị trường và năng lực thích ứng?

Thực tế, việc doanh nghiệp rút khỏi thị trường không phải hiện tượng nhất thời. Hai năm qua, làn sóng rút lui của khối hộ kinh doanh nhỏ đã âm ỉ diễn ra, nhưng chưa khi nào lại lan rộng, với tốc độ kinh khủng như những ngày gần đây. Chị Phương Hà (nhà ở Cầu Diễn, Hà Nội) chia sẻ rằng, không khí vắng lặng đìu hiu còn hơn cả thời Covid-19.

Theo chia sẻ của nhiều bà con kinh doanh trên phố cổ Hà Nội, không ít cửa hiệu đã ngưng hoạt động từ đầu năm nay do doanh thu sụt giảm, song cũng có trường hợp mới đóng gần đây, có thể liên quan đến các quy định mới về hóa đơn điện tử, hoặc nhằm tránh việc bị lực lượng quản lý thị trường, cơ quan thuế kiểm tra.

Một lý do khiến nhiều hộ kinh doanh, nhất là mặt hàng quần áo thời trang đang vướng đó là nguồn gốc hàng hóa. Trên nhiều tuyến phố hiện nay, hàng hóa nhập có từ các xưởng gia công trong nước, có cả nguồn từ Trung Quốc. Các xưởng gia công may mặc thì chỉ xưởng lớn mới xuất được hóa đơn đầu vào hợp lệ, hàng Trung Quốc cũng chỉ có hóa đơn bán lẻ thông thường. Do đó một số cửa hàng cho biết phải tạm đóng cửa để chuẩn hóa các hóa đơn chứng từ nguồn.

Chuyên gia nói gì?

Đề cập đến Nghị định 70/2025/NĐ-CP có hiệu lực từ 1/6/2025 quy định các hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên phải sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, đồng thời kết nối trực tiếp dữ liệu với cơ quan thuế, nhiều ý kiến khẳng định, quy định này là bước tiến quan trọng trong hiện đại hóa quản lý thuế, hạn chế thất thu, thúc đẩy minh bạch.

Việc bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử và thiết bị tính tiền giúp đảm bảo công bằng trong thực hiện nghĩa vụ thuế. Tuy nhiên trong thực tế, nhiều tiểu thương vẫn chưa nắm rõ đối tượng áp dụng, cách triển khai máy tính tiền, hoặc cách khai báo doanh thu. Điều này dẫn đến tình trạng “né tránh” hoặc “sợ bị lộ”, sợ bị truy thu thuế do từng kê khai không đúng mức khoán hàng tháng trước đây.

Vì vậy, có ý kiến cho rằng, một chính sách tốt nhưng thiếu lộ trình đủ dài và công cụ hỗ trợ phù hợp cũng sẽ vấp phải phản ứng ngược. Dù hướng đến mục tiêu minh bạch hóa, hiện đại hóa hệ thống thuế, nhưng chính sách này đang gặp phải phản ứng mạnh từ thị trường, do chi phí đầu tư thiết bị, phần mềm, quản lý thuế điện tử quá phức tạp so với quy mô hoạt động.

Ngoài ra, yếu tố môi trường kinh doanh suy yếu cũng là một yếu tố. Lạm phát gia tăng, chi phí đầu vào cao, cạnh tranh từ thương mại điện tử và chuỗi bán lẻ lớn đã “bào mòn” sức chịu đựng của các hộ kinh doanh truyền thống. Khi thêm áp lực thuế và quy trình số hóa, nhiều người chọn cách dừng lại.

TS. Võ Trí Thành - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh

Chia sẻ về vấn đề này, TS. Võ Trí Thành - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh - cho rằng, nguyên nhân cần được nhìn nhận sâu sắc, không chỉ đơn thuần dựa trên con số mà còn phải phân tích các yếu tố cấu trúc và chính sách. Sức mua giảm khiến nhiều doanh nghiệp bán lẻ, bán buôn khó duy trì hoạt động.

Thương mại điện tử phát triển nhanh và chiếm thị phần lớn tạo sức ép cạnh tranh mạnh mẽ. Hàng hóa nhập khẩu giá rẻ từ Trung Quốc cũng khiến doanh nghiệp trong nước gặp khó khi sản phẩm nội địa bị lép vế do giá thấp và mẫu mã đa dạng trên các kênh trực tuyến.

Chi phí thuê mặt bằng tăng cao, đặc biệt tại các thành phố lớn và địa phương điều chỉnh bảng giá đất, trở thành gánh nặng lớn với doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Cũng có ý kiến, việc thoái lui khỏi thương trường một lượng lớn doanh nghiệp trong bối cảnh hiện nay là hiện tượng không phải quá lo lắng. Nền kinh tế cần chất lượng hơn là số lượng, doanh nghiệp cần phải tái cấu trúc, thay đổi, cải tổ thích nghi để tồn tại và phát triển theo chiều sâu, không theo chiều rộng như trước đây.

Cả nước có khoảng 940.000 doanh nghiệp đang hoạt động, phần lớn là doanh nghiệp nhỏ, vừa và siêu nhỏ. Lực lượng này đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển kinh tế đất nước, song đây cũng là nhóm dễ tổn thương trước mọi biến động của thị trường, thời tiết hay dịch bệnh. Mục tiêu đến năm 2030 có thêm ít nhất 1 triệu doanh nghiệp, song với tình hình như hiện nay khiến nhiều người lo ngại trong việc thành lập và duy trì hoạt động doanh nghiệp.