Tặng tiền & động lực kích thích tiêu dùng

Tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng đã tăng 9,4% trong 8 tháng đầu năm 2025. Đà tăng trưởng này, theo bà Đinh Thị Thúy Phương, Phó Trưởng ban Ban Thống kê dịch vụ và giá (Cục Thống kê, Bộ Tài chính), có cú hích đặc biệt ấn tượng nhờ các sự kiện kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9 được tổ chức long trọng với quy mô lớn nhất từ trước đến nay.

Cũng cần nhắc đến sự kiện Chính phủ tặng mỗi người dân 100.000 đồng tạo ra động lực không nhỏ thúc đẩy thị trường tiêu dùng nội địa. Tổng số tiền được đưa ra thị trường ước khoảng 10.700 tỉ đồng và nhờ có thêm số tiền mang tính chất động viên này, người dân chi tiêu nhiều hơn.

Những năm gần đây, Chính phủ đã triển khai nhiều biện pháp nhằm thúc đẩy tiêu dùng nội địa, kích thích các ngành sản xuất và dịch vụ phát triển. Tiêu dùng nội địa trở thành trụ cột quan trọng trong cơ cấu tăng trưởng của nền kinh tế. Tiêu dùng toàn xã hội, gồm phần lớn chi tiêu của cá nhân, hộ gia đình và tỉ trọng nhỏ hơn từ Chính phủ, chiếm trên 60% GDP.

Bên cạnh đó, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu có nhiều biến động, tiêu dùng nội địa đóng vai trò như bộ đệm giúp nền kinh tế Việt Nam ổn định hơn. Khi thị trường xuất khẩu gặp khó khăn, tiêu dùng nội địa sẽ là nguồn lực quan trọng giúp duy trì tăng trưởng kinh tế.

Với việc Chính phủ giao tăng trưởng GDP năm 2025 trên 8%, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng phấn đấu đạt 12%, kích cầu tiêu dùng còn rất nhiều việc phải làm, nhất là trong bối cảnh nhiều người dân đang dần chuyển sang xu hướng chi tiêu có chọn lọc, thay vì mua sắm sôi động như trước đây. Bên cạnh đó, trước nhiều biến động, xu hướng tích lũy và “tiền phòng thủ” lên ngôi, người dân cũng ưu tiên tiết kiệm. Thực tế này sẽ ảnh hưởng đến mục tiêu tăng trưởng từ 8,3-8,5% của Việt Nam trong năm 2025 và mục tiêu tăng trưởng 2 con số trong giai đoạn 2026-2030.

Theo TS. Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh, kích cầu tiêu dùng có sự cải thiện nhưng tiêu dùng vẫn còn khá yếu. Tổng mức bán lẻ nếu trừ yếu tố giá cả thì chỉ tăng khoảng 7,2% tính đến hết tháng 8/2025. Sau nhiều năm, tiêu dùng vẫn chưa trở thành động lực tăng trưởng.

Năm 2025, TP.HCM đặt mục tiêu tăng trưởng doanh số bán lẻ 18%, mức cao kỷ lục từ trước đến nay. Ngay sau khi hợp nhất, TP.HCM đã triển khai chương trình Khuyến mại tập trung - Mùa mua sắm “Shopping Season” năm 2025, với hơn 10.000 doanh nghiệp tham gia. Mới đây, Bộ trưởng Bộ Công Thương cũng đã công bố tổ chức “Chương trình khuyến mại tập trung quốc gia 2025 - Vietnam Grand Sale 2025” trên phạm vi toàn quốc…

Thông thường có 2 giải pháp chính để kích cầu sử dụng chính sách tiền tệ và tài khóa. Về bản chất, việc phát tiền trực tiếp cho người dân cũng tương tự như việc thúc đẩy đầu tư công hay giảm thuế, đều là các giải pháp thuộc chính sách tài khóa. 

Nhiều quốc gia trên thế giới đã sử dụng các chính sách “tặng tiền” tương tự để phục hồi nền kinh tế sau các cuộc khủng hoảng hoặc để thúc đẩy chi tiêu cũng như đối phó với lo ngại về chi phí sinh hoạt và triển vọng kinh tế bấp bênh. Chính sách tặng tiền trực tiếp cho các đối tượng dễ bị tổn thương (người nghèo, người thất nghiệp, người cao tuổi) cũng giúp họ có thêm nguồn lực để trang trải chi phí sinh hoạt, mua thực phẩm, thuốc men và cải thiện dinh dưỡng.

Tiêu biểu trong đại dịch COVID-19, Hàn Quốc đã triển khai chương trình “Tiền mặt khẩn cấp” (Emergency Relief Funds). Mỗi gia đình được nhận một khoản tiền nhất định, có thể sử dụng dưới dạng thẻ tín dụng trả trước hoặc phiếu mua sắm, nhằm khuyến khích chi tiêu vào các sản phẩm và dịch vụ nội địa. 

Đài Loan đã phát hành “Phiếu kích cầu” (Triple Stimulus Voucher) cho người dân. Các phiếu này có thể được mua với một khoản tiền nhỏ và có giá trị lớn hơn nhiều khi sử dụng, mục đích là để người dân tăng chi tiêu. Thái Lan tung ra chương trình ví điện tử trị giá 500 tỉ baht (hơn 13,6 tỉ USD), tặng tiền 10.000 baht (khoảng 6,8 triệu đồng)/người trong 6 tháng nhằm thúc đẩy chi tiêu ở các địa phương.

Nghiên cứu của Giáo sư Christina Patterson thuộc Trường Kinh doanh Booth, Đại học Chicago (Mỹ) chỉ ra các gói kích thích chi tiêu hướng đến hộ gia đình mang lại hiệu quả cao nhất khi nhắm đến đúng đối tượng cần giúp đỡ nhất. Để đạt hiệu quả tối đa trong việc thúc đẩy kinh tế, nên đưa tiền cho những người sẽ chi tiêu phần lớn số tiền đó, thay vì để dành. Ngược lại, nếu tặng tiền không hiệu quả, chính sách “tiền dễ” có thể thổi bùng lạm phát và làm leo thang nợ công.

Dựa trên các mô hình thành công trên thế giới, Việt Nam có thể học hỏi một số điểm quan trọng khi triển khai chính sách “tặng tiền” nhằm kích cầu tiêu dùng cũng như tác động hiệu quả đến nền kinh tế, kể cả về mặt lợi ích kinh tế và lợi ích an sinh xã hội. Theo đó, chính sách này cần được thiết kế để hướng đến những mục tiêu cụ thể, ví dụ như kích thích chi tiêu vào các ngành hàng nào, hỗ trợ nhóm đối tượng nào hoặc tập trung vào vùng kinh tế nào. 

Thay vì phát tiền mặt, việc sử dụng các hình thức như voucher điện tử hoặc thẻ trả trước sẽ hiệu quả hơn. Điều này giúp kiểm soát được mục đích sử dụng, hạn chế việc người dân tích trữ tiền và đảm bảo tiền được sử dụng vào mục đích chi tiêu.