Bảo vệ tài sản trí tuệ tại doanh nghiệp

1. Tài sản trí tuệ của doanh nghiệp

Có một câu chuyện đã lâu ở Việt Nam khi chúng ta bước đầu mở cửa thu hút đầu tư nước ngoài, có một doanh nghiệp nước ngoài muốn sản xuất, kinh doanh với công ty xà phòng của Việt Nam, lúc đó đang sản xuất kem đánh răng P/S, một sản phẩm mà Việt Nam mọi nhà đều dùng.

Sau khi đã kiểm kê toàn bộ tài sản: Nhà xưởng, máy móc, nguyên vật liệu,… phía nước ngoài mới hỏi công ty Việt Nam là: Thế chữ P/S (nhãn hiệu kem đánh răng này) của công ty trị giá thế nào? Về phía Việt Nam đều không ai trả lời được. Về sau này chính phía nước ngoài thông báo cho phía Việt Nam biết giá trị của nhãn hiệu của P/S là 3 triệu USD. Một con số mà phía Việt Nam không ngờ tới và không nghĩ là nó lại có giá trị cao đến thế.

Trong doanh nghiệp của chúng ta hiện nay, ngoài nhãn hiệu hàng hóa cũng có rất nhiều tài sản trí tuệ của doanh nghiệp như: Sáng chế, giải pháp hữu ích, kiểu dáng công nghiệp (với doanh nghiệp sản xuất), giống cây trồng (với doanh nghiệp trồng trọt), giống vật nuôi (doanh nghiệp nuôi động vật), thiết kế bố trí mạch tích hợp (với doanh nghiệp công nghệ thông tin),… và có một số là quy trình mới, bí quyết của doanh nghiệp trong sản xuất dịch vụ cũng là những dịch vụ có giá trị và được coi là tài sản vô hình, tài sản trí tuệ của doanh nghiệp.

Gần đây việc nhận thức tài sản trí tuệ của doanh nghiệp đã tốt hơn do có hoạt động đầu tư của của nước ngoài vào Việt Nam. Tuy nhiên, cũng còn rất nhiều doanh nghiệp Việt Nam chưa biết, chưa quan tâm và chưa có giải pháp bảo hộ, phát triển tài sản trí tuệ tại doanh nghiệp của mình.

2. Doanh nghiệp dùng tài sản trí tuệ để làm gì?

Thứ nhất, tài sản trí tuệ là tài sản có giá trị của doanh nghiệp, hoàn toàn có thể định giá và đưa vào các hợp đồng kinh doanh với các đối tác; có những người là chủ sở hữu của các tài sản này đã chuyển nhượng cho các tổ chức, cá nhân nếu không muốn đưa vào sản xuất. Hoặc là họ có thể người khác quyền sử dụng các tài sản trí tuệ đó bằng hoạt động chuyển giao quyền sử dụng các đối tượng là tài sản sở hữu trí tuệ của doanh nghiệp. Người chủ sở hữu các tài sản trí tuệ được xác lập bởi các cơ quan nhà nước có 3 quyền: Chiếm hữu, định đoạt, sử dụng. Hiện nay, theo Luật Sở hữu trí tuệ mới mà Việt Nam đã cho phép các tổ chức nghiên cứu thực hiện xong các nhiệm vụ khoa học công nghệ bằng nguồn kinh phí từ nhà nước thì được phép đi đăng ký quyền sở hữu các kết quả nghiên cứu đó. Đến nay mở ra việc nhà nước mới đây khuyến khích các nhà kinh tế, các tổ chức KHCN mang  các kết quả nghiên cứu ứng dụng, chuyển giao vào thực tiễn.

Thứ hai, các doanh nghiệp là chủ sở hữu, sử dụng các tài sản trí tuệ đó để đưa vào quá trình sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp mình. Và khi đưa vào sản xuất, kinh doanh thì doanh nghiệp đã được công nhận là loại hình doanh nghiệp khoa học công nghệ, doanh nghiệp công nghệ cao, doanh nghiệp công nghệ thông tin. Từ đó, được hưởng các ưu đãi đối với loại hình doanh nghiệp này. Ưu đãi lớn nhất là về thuế thu nhập doanh nghiệp được áp dụng: Miễn 4 năm, giảm 50% trong 9 năm tiếp theo đối với thuế thu nhập phải nộp kể từ năm đầu tiên có doanh thu chịu thuế. Ngoài ra, có ưu đãi cho các nhân viên làm việc trong các loại hình doanh nghiệp đó được miễn thuế thu nhập cá nhân từ các thu nhập do KHCN đem lại. Ngoài ra còn có nhiều ưu đãi khác đối với các loại hình doanh nghiệp kể trên.

3. Thực hiện bảo hộ tài sản trí tuệ của các doanh nghiệp

Về phía các doanh nghiệp: Cần phải chủ động đi đăng ký bảo hộ tài sản trí tuệ; các đối tượng sáng chế, giải pháp hữu ích, kiểu dáng công nghiệp, chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu hàng hóa thì đăng ký tại Cục Sở hữu trí tuệ; các đối tượng giống cây trồng, vật nuôi mới đăng ký tại Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Hiện nay, phần mềm máy tính, thiết kế bố trí mạch tích hợp thì đăng ký bản quyền tại Bộ Văn hóa, Thể thao và du lịch.

Về phía các cơ quan quản lý nhà nước: Tạo điều kiện cho các doanh nghiệp được tham gia các chương trình hỗ trợ phát triển tài sản trí tuệ để hỗ trợ việc đăng ký bảo hộ ở trong nước và cả nước ngoài; có các cơ quan xử lý thật nghiêm các vi phạm về quyền sở hữu trí tuệ của tổ chức, cá nhân trên thị trường  thông qua các cơ quan: Thanh tra, quản lý thị trường, công an, tòa án.

- Sự phối hợp tốt giữa doanh nghiệp và các cơ quan quản lý sẽ giúp  cho hoạt động bảo hộ các tài sản trí tuệ của các doanh nghiệp.

4. Doanh nghiệp cần phát triển tài sản trí tuệ

Sau khi doanh nghiệp đã đi đăng ký bảo hộ tài sản trí tuệ của doanh nghiệp (ví dụ: sáng chế, giải pháp hữu ích, kiểu dáng công nghiệp, chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu hàng hóa,…) thì doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược để phát triển tài sản trí tuệ của mình.

Đối với sáng chế, giải pháp hữu ích, kiểu dáng công nghiệp gắn liền với sản phẩm cụ thể doanh nghiệp cần có bộ phận nghiên cứu để làm sao có thể chế tạo ra sản phẩm mới có chất lượng tốt hơn, hoặc năng suất cao hơn, hoặc giá thành thấp, tạo điều kiện đưa ra sản phẩm có khả năng cạnh tranh cao trên thị trường trong và ngoài nước. Với nhãn hiệu hàng hóa doanh nghiệp phải có chiến lược xây dựng thương hiệu, hình ảnh, uy tín của doanh nghiệp để sau này thuận lợi cho việc bán hàng gắn với nhãn hiệu có uy tín đã xây dựng.

Với chỉ dẫn địa lý gắn với địa phương thường là chỉ một số sản phẩm truyền thống thường được khai thác từ các câu chuyện, sự tích, truyền thuyết gắn với tên địa phương, cũng là một cách thuận lợi để đưa sản phẩm ra thị trường.

Kinh nghiệm của các doanh nghiệp thành công đã khẳng định nên doanh nghiệp biết phát triển tài sản trí tuệ sẽ đem lại sự phát triển các sản phẩm của doanh nghiệp mình một cách bền vừng và sản phẩm dễ dàng cạnh tranh trên thị trường trong và ngoài nước, tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển nhanh chóng.

5. Khuyến nghị với doanh nghiệp trong việc bảo hộ và phát triển tài sản trí tuệ

- Trong doanh nghiệp cần nâng cao nhận thức về sở hữu trí tuệ, tài sản trí tuệ bằng cách đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ sở hữu trí tuệ cho cán bộ quản lý, chuyên môn tại doanh nghiệp.

- Cần xây dựng 1 bộ phận nòng cốt tại doanh nghiệp để xây dựng, bảo hộ, phát triển tài sản trí tuệ tại doanh nghiệp.

- Doanh nghiệp cần có ý thức chủ động để đăng ký bảo hộ tài sản trí tuệ của doanh nghiệp, phối hợp với các lực lượng có thẩm quyền bảo hộ tài sản sở hữu trí tuệ như: Bộ Khoa học Công nghệ, Cục Quản lý thị trường, Bộ Công thương, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Công an, Bộ Nông nghiệp và Môi trường để thực hiện quyền sở hữu trí tuệ.

- Các doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược phát triển tài sản trí tuệ tại doanh nghiệp mình.

- Tìm hiểu và tham gia chương trình phát triển tài sản trí tuệ của Bộ KHCN cho các sản phẩm, tài sản trí tuệ của doanh nghiệp.