Xu hướng phát triển dân số trên thế giới hiện nay và giải pháp dân số đối với Việt Nam

So sánh tháp dân số giữa các quốc gia phát triển và đang phát triển

Các quốc gia phát triển

Nhật Bản có tháp dân số dạng hình trụ, phản ánh tình trạng già hóa dân số nghiêm trọng. Tỷ lệ sinh rất thấp trong khi tuổi thọ trung bình cao, dẫn đến số lượng người già ngày càng chiếm tỷ lệ lớn. Điều này gây áp lực lên hệ thống an sinh xã hội, đặc biệt là quỹ lương hưu và dịch vụ chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi. Nếu không có các biện pháp tăng tỷ lệ sinh hoặc thúc đẩy nhập cư, Nhật Bản có thể đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động nghiêm trọng trong tương lai.

Tương tự, Đức cũng có cơ cấu dân số già với tỷ lệ sinh thấp. Dân số có xu hướng giảm nếu không có lực lượng lao động nhập cư bù đắp. Hiện nay, Đức đang đối mặt với những thách thức về duy trì lực lượng lao động, chi phí an sinh xã hội tăng cao và áp lực kinh tế do dân số già. Chính phủ Đức đã có nhiều chính sách khuyến khích nhập cư để duy trì sự ổn định của thị trường lao động và nền kinh tế.

Các quốc gia đang phát triển

Nigeria có tháp dân số dạng kim tự tháp với đáy rộng, phản ánh tỷ lệ sinh rất cao. Điều này cho thấy dân số trẻ chiếm phần lớn, nhưng tỷ lệ tử vong cũng cao, đặc biệt là ở trẻ sơ sinh. Cấu trúc này là đặc trưng của các quốc gia đang phát triển, nơi hệ thống y tế chưa hoàn thiện và mức sống còn thấp.

Trong khi đó, Ấn Độ mặc dù đang trải qua quá trình chuyển dịch nhân khẩu học, nhưng vẫn có tháp dân số mở rộng với tỷ lệ dân số trẻ đông. Tỷ lệ sinh có xu hướng giảm dần do các chính sách kế hoạch hóa gia đình, nhưng dân số vẫn tiếp tục tăng nhanh. Cơ cấu dân số này đặt ra thách thức trong việc tạo đủ việc làm và đảm bảo phát triển bền vững.

Xu hướng già hóa dân số và tác động đến cục diện toàn cầu

Sự già hóa dân số đang diễn ra nhanh chóng tại nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt là ở châu Á và châu Âu.

Sự già hóa dân số đặt ra nhiều thách thức đối với hệ thống an sinh xã hội, khi lương hưu, bảo hiểm y tế và dịch vụ chăm sóc người cao tuổi đòi hỏi nguồn lực ngày càng lớn. Điều này có thể gây áp lực lên ngân sách nhà nước, buộc chính phủ phải cân đối lại các khoản chi tiêu phúc lợi. Bên cạnh đó, tình trạng thiếu hụt lao động trẻ cũng là một vấn đề đáng lo ngại. Khi lực lượng lao động suy giảm, tốc độ tăng trưởng kinh tế có nguy cơ chậm lại do thiếu nhân lực sản xuất và sáng tạo. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến doanh nghiệp mà còn tác động đến khả năng cạnh tranh của quốc gia trên thị trường quốc tế.

Ở cấp độ gia đình, người trẻ phải gánh vác trách nhiệm chăm sóc cha mẹ già, dẫn đến áp lực về tài chính và thời gian. Việc cân bằng giữa công việc, cuộc sống cá nhân và chăm sóc người thân trở thành một thách thức lớn, đặc biệt là trong bối cảnh chi phí y tế và sinh hoạt ngày càng tăng. Ngoài ra, sự già hóa dân số cũng có thể làm gia tăng rủi ro tài chính quốc gia. Nếu không có các chính sách phù hợp để thích ứng với sự thay đổi này, chính phủ có thể gặp khó khăn trong việc cân bằng ngân sách, khi chi tiêu cho phúc lợi xã hội ngày càng lớn trong khi nguồn thu từ thuế có nguy cơ giảm do lực lượng lao động thu hẹp.

Xu hướng già hóa và giải pháp dân số tại Việt Nam

Trong 10 năm qua, chỉ số già hóa tại Việt Nam tăng nhanh và dự báo sẽ tiếp tục xu hướng này trong những năm tới. Đồng bằng sông Cửu Long (76,8%) và Đồng bằng sông Hồng (70,6%) là hai vùng có tỷ lệ già hóa cao nhất cả nước, trong khi Tây Nguyên có mức thấp nhất, chỉ 37,0%.

Tháp dân số Việt Nam được chia thành hai phần bởi đường cao từ đáy tháp lên đỉnh tháp, trong đó bên phải biểu thị dân số nữ và bên trái biểu thị dân số nam. Phần đáy tháp (hai thanh của nhóm tuổi 0-4 và 5-9) cho thấy sự thu ngắn của năm 2024 so 2019, chỉ ra rằng mức sinh giảm sau 5 năm. Trong khi đó, nhóm tuổi phần đỉnh tháp (trên 80) tiếp tục được mở rộng.

Việt Nam cũng đang trải qua những thay đổi về cơ cấu dân số, với tỷ lệ sinh giảm và tốc độ già hóa tăng. Để đối phó với thách thức này, cần xem xét các giải pháp sau:

• Khuyến khích sinh con: Thực hiện các chính sách hỗ trợ gia đình, như trợ cấp tài chính, cải thiện dịch vụ chăm sóc trẻ em và tạo điều kiện làm việc linh hoạt cho cha mẹ.
• Duy trì tỷ lệ sinh: Tăng cường giáo dục và truyền thông về lợi ích của việc sinh con, đồng thời giảm bớt áp lực kinh tế và xã hội liên quan đến việc nuôi dạy con cái.
• Thu hút lao động trình độ cao: Phát triển các chương trình đào tạo và chính sách thu hút nhân tài từ nước ngoài, đồng thời tạo môi trường làm việc thuận lợi để giữ chân lao động có trình độ cao trong nước.