Thông tin được bà Nguyễn Thị Lan Phương, Phó Trưởng phòng WTO và FTA, Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công thương), chia sẻ tại Tọa đàm "FTA Index - Ý nghĩa và giá trị thay đổi toàn diện trong công tác thực thi FTA”.

FTA Index là bộ chỉ số đánh giá kết quả thực thi FTA lần đầu tiên của Việt Nam

Việc tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ đã mở ra nhiều cơ hội để Việt Nam tăng trưởng, đa dạng hóa thị trường xuất nhập khẩu và thu hút đầu tư nước ngoài, mang lại những tác động tích cực đối với phát triển kinh tế - xã hội cả nước nói chung, của từng địa phương nói riêng.

Tuy nhiên, việc thực thi và tận dụng các FTA còn chưa đồng đều giữa các địa phương. Điều này đòi hỏi cần có sự đo lường, đánh giá và giải pháp mạnh cũng như đột phá trong tư duy hành động để có thể gia tăng hơn nữa cơ hội từ các FTA mang lại.

Bà Nguyễn Thị Lan Phương - Phó Trưởng phòng WTO và FTA, Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) cho biết: FTA Index là bộ chỉ số đánh giá kết quả thực thi FTA lần đầu tiên của Việt Nam.

Trong quá trình triển khai, Bộ Công Thương đã sự quan tâm của cả hệ thống chính trị, vì mọi người đều nhận thức được rằng FTA Index là một chỉ số rất quan trọng giúp ích cho quá trình thực thi FTA. Vì thế, Bộ Công Thương cũng được sự chỉ đạo rất sát sao và quyết liệt của lãnh đạo Bộ; phối hợp rất chặt chẽ của Tổ công tác FTA Index đến từ hơn 20 bộ, ngành với lịch làm việc cấp tập trong bất cứ thời điểm nào để thống nhất nội dung.

Ngoài ra, sự hỗ trợ rất lớn từ các tỉnh, thành trong quá trình Bộ Công Thương tham vấn, lấy ý kiến đều hỗ trợ trong thời gian nhanh nhất để hoàn thiện những phương pháp luận và bộ câu hỏi điều tra. Cùng đó, hỗ trợ của các tỉnh thành khi đơn vị lựa chọn điều tra, tiếp cận được doanh nghiệp thuận lợi nhất. Tuy nhiên, khi xây dựng FTA Index lần đầu tiên nên Bộ Công Thương gặp nhiều khó khăn và hy vọng những năm sau sẽ có giải pháp xử lý và đạt kết quả tốt hơn.

Theo đó, Trường Đại học Ngoại thương là đơn vị được lựa chọn để thực hiện Bộ chỉ số FTA Index. Hiện đơn vị phối hợp chặt chẽ Bộ Công thương để khảo sát, đánh giá cụ thể các tỉnh, thành phố về việc thực thi FTA. Mục tiêu nhằm báo cáo lên Thủ tướng trong tháng 12/2024. Nếu được phê duyệt, bản báo cáo, xếp hạng về FTA Index của địa phương sẽ được công bố.

"Đây không phải một bài kiểm tra", bà Phương nói và cho biết thêm, "chỉ số FTA Index sẽ giúp các cấp, các ngành và địa phương nhìn thẳng vào những điểm đã làm tốt, hoặc những vấn đề còn tồn tại, cần hoàn thiện hơn, nhất là ở phía các cơ quan quản lý địa phương".

FTA Index sẽ đo lường 5 nhóm chỉ số gồm: Việc tuyên truyền, phổ biến thông tin của địa phương; Công tác tiếp cận văn bản quy phạm pháp luật của doanh nghiệp; Khả năng tận dụng các FTA và công tác hỗ trợ của địa phương với doanh nghiệp; Hoạt động thúc đẩy phát triển bền vững; Việc thực thi các kế hoạch hành động của Chính phủ.

Tạo ra chuyển biến tích cực, chuyển biến có ý nghĩa trong việc thực thi và mở cửa hội nhập

Theo TS. Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh, sự ra đời Bộ chỉ số FTA Index rất thiết thực, bổ sung thêm cùng với các bộ chỉ số khác cho một bức tranh nhìn về quá trình phát triển, cải cách, thích ứng của các bên liên quan, nhất là doanh nghiệp trong bối cảnh mới.

Hơn nữa, ý nghĩa của Bộ chỉ số này soi chiếu với các mục đích để các địa phương nhìn nhận lại, học hỏi các địa phương hoặc nơi khác, tạo ra chuyển biến tích cực, chuyển biến có ý nghĩa trong việc thực thi và mở cửa hội nhập.

Câu chuyện xây dựng các bộ chỉ số phản ánh những góc cạnh khác nhau của tiến trình phát triển không phải là mới. Giữa các quốc gia và trên phạm vi toàn cầu đã có rất nhiều những bộ chỉ số có thể nhìn Việt Nam trong một tương quan với các quốc gia, với các nền kinh tế khác trong khu vực và thế giới.

Cũng theo ông Võ Trí Thành, mục đích cuối cùng tạo một môi trường thuận lợi nhất, tốt nhất cho doanh nghiệp phát triển; cho đầu tư, xuất nhập khẩu, cho các hoạt động kinh tế khác, nâng cao chất lượng cuộc sống và sự phát triển chung của đất nước. Vì thế, ông nhấn mạnh, để hoàn thiện bộ chỉ số cần bổ sung tình huống thực tế; nhìn nhận tiềm năng tốt nhất và khoảng cách còn để thấy, nếu đạt được sẽ như thế nào và cuối cùng là quản trị rủi ro.

Ông Nguyễn Minh Khôi, Viện Tony Blair vì sự thay đổi toàn cầu (TBI), thừa nhận, chính sách pháp luật của Việt Nam có độ trễ nhất định trong việc tận dụng các FTA.

Lấy ví dụ các nước trong hệ thống luật Anh, Hoa Kỳ, sau khi ký FTA thì hiệp định tự động có hiệu lực, tức là các quốc gia này không phải làm gì thêm về nội luật hóa hay triển khai kế hoạch thực hiện. Tuy nhiên, tại Việt Nam, sau khi ký FTA cần có sự phê chuẩn của Quốc hội, Chính phủ để có những nghị định hướng dẫn thi hành.

"Thời gian qua, Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương đều ý thức được, rằng việc thực hiện nội luật hóa những hiệp định thương mại quốc tế càng nhanh càng tốt. Có như vậy, sự hiệu quả mới nhanh chóng lan tỏa sâu rộng, mang lại lợi ích cho doanh nghiệp, người dân", ông Khôi nhận xét.

Căn cứ kinh nghiệm quốc tế, các nước đang sử dụng 2 công cụ để đo lường khả năng tận dụng FTA. Một là, xây dựng chỉ số tỷ lệ tận dụng các điều khoản ưu đãi (vốn thuần túy đánh giá về mặt thuế quan). Hai là, chỉ số tận dụng FTA của khối EU. Ngoài thuế quan, các nước châu Âu còn đánh giá cả những yếu tố về kỹ thuật, môi trường, vệ sinh dịch tễ mang tính định định lượng, định tính hơn.

Có mô hình gần với FTA Index mà Việt Nam đang xây dựng nhất là chỉ số của OECD (Hiệp hội tổ chức các nước kinh tế phát triển). Họ xây dựng chỉ số này từ năm 2011, là chỉ số về thuận lợi hóa thương mại, gồm 12 chỉ số khác nhau. Tuy nhiên, ông Khôi nhấn mạnh, là chỉ số này chỉ đánh giá ở tầm quốc gia, thay vì chi tiết đến từng địa phương.

Đặt nhiều kỳ vọng, nhưng bà Nguyễn Thị Lan Phương coi FTA Index mới là "bước đầu tiên" trong quá trình thúc đẩy việc tận dụng các FTA thế hệ mới. Phó Trưởng phòng WTO và FTA hy vọng, địa phương sẽ nhìn nhận bộ chỉ số giống như một công cụ, giúp bản thân hoàn thiện hơn.

"Trong thời gian tới, Bộ Công Thương cam kết phối hợp địa phương để có những báo cáo phân tích chi tiết hơn nữa theo từng tỉnh, thành phố", bà Phương nhấn mạnh./.