Lợi thế phát triển năng lượng tái tạo trong khu công nghiệp

Với hệ thống các khu công nghiệp (KCN) đang hoạt động và có trong quy hoạch, Đồng Nai có lợi thế lớn để phát triển năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời mái nhà. Nguồn năng lượng này là động lực để tỉnh nâng cao năng lực cạnh tranh, đáp ứng các tiêu chuẩn xanh và tham gia sâu rộng vào chuỗi giá trị toàn cầu.

“Không gian vàng” từ mái nhà xưởng

Ông Nguyễn Trọng Tiến, Phó Trưởng ban Quản lý các KCN, khu kinh tế tỉnh cho biết: Đến hết năm 2025 Đồng Nai đã thành lập 58 KCN với tổng diện tích gần 22 ngàn hécta, 1 khu công nghệ cao 208ha và 1 khu kinh tế cửa khẩu Hoa Lư 28,4 ngàn hécta. Đây là “không gian vàng” cho phát triển năng lượng tái tạo, nhất là điện mặt trời trên mái nhà xưởng, kho bãi, công trình hạ tầng kỹ thuật trong KCN.

Cũng theo ông Nguyễn Trọng Tiến, chuyển đổi sang kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế carbon thấp không còn là lựa chọn mà trở thành xu thế tất yếu của toàn cầu, hướng tới mục tiêu net zero vào năm 2050. Với Đồng Nai, chuyển dịch xanh đang được thúc đẩy mạnh mẽ thông qua thực hiện các chiến lược, kế hoạch của quốc gia và đề án, các nghị quyết của tỉnh nhằm tạo động lực tăng trưởng bền vững, nâng cao năng lực cạnh tranh, hội nhập sâu rộng quốc tế.

Sử dụng năng lượng sạch không dừng lại ở trách nhiệm môi trường mà đã trở thành “tấm hộ chiếu” bắt buộc để doanh nghiệp xuất khẩu hàng hóa ra nước ngoài. Thực tế, tại các thị trường lớn, nhiều cơ chế, tiêu chuẩn mới đã và đang được áp dụng đối với hàng hóa nhập khẩu. Ở trong nước, nhiều chính sách, cơ chế liên quan đến tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải đối với doanh nghiệp sản xuất đã có hiệu lực thi hành.

Ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam cho biết: Hiện Việt Nam có khoảng 430 KCN và hơn 1 ngàn cụm công nghiệp với gần 80 ngàn doanh nghiệp và nhà đầu tư thứ cấp. Với số lượng này, tiềm năng phát triển điện mặt trời mái nhà tại các khu sản xuất công nghiệp tập trung có thể đạt 20-25 ngàn MWp, một công suất khổng lồ.

Ngoài ra, điện mặt trời mái nhà là loại hình năng lượng tái tạo phù hợp và mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho doanh nghiệp trong KCN như: giảm chi phí tiêu thụ điện, ổn định sản xuất trong giờ cao điểm và là công cụ quản lý rủi ro trước biến động giá điện. Bên cạnh đó, phát triển loại hình năng lượng này còn góp phần xây dựng hình ảnh “KCN xanh”, thu hút dòng vốn FDI và các nhà sản xuất có tiêu chuẩn môi trường cao. Đáng chú ý, khi tích hợp với hệ thống lưu trữ năng lượng (BESS), doanh nghiệp có thể tối ưu hóa phụ tải giờ cao điểm, giảm áp lực cho lưới điện và thậm chí thu tiền về nhờ bán điện dư thừa.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Hữu Nghị, Phó Giám đốc Công ty cổ phần Đô thị Amata Biên Hòa cho hay: KCN Amata đang áp dụng các giải pháp giảm tiêu thụ điện, tiết kiệm năng lượng và phát triển năng lượng tái tạo. Riêng hệ thống điện mặt trời mái nhà, tại KCN có 14 nhà máy lắp đặt, với tổng công suất 18 ngàn kWp, góp phần giảm áp lực cho lưới điện và từng bước hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững, chuyển đổi sang mô hình KCN sinh thái.

Cần đồng bộ giải pháp về quy hoạch, pháp lý, tài chính

Mặc dù tiềm năng và lợi ích là rất rõ ràng, chuyển đổi là tất yếu, song nhiều ý kiến cho rằng, việc phát triển năng lượng tái tạo trong KCN vẫn đối mặt với không ít rào cản về chính sách, tài chính, kỹ thuật và năng lực vận hành, đặc biệt đối với mô hình tích hợp BESS.

Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam Nguyễn Anh Tuấn cho rằng: Giai đoạn 2025-2035 cần sớm ban hành mẫu hợp đồng mua bán điện nội bộ và hướng dẫn pháp lý cho việc chia sẻ điện giữa các doanh nghiệp trong cùng KCN; cho phép giá mua điện BESS do các bên bán buôn, bán lẻ điện đàm phán, không giới hạn cứng theo quy định hiện hành nhằm đa dạng hóa nhà đầu tư. Cùng với đó cần có chính sách khuyến khích hoặc hỗ trợ chuyển đổi mô hình KCN năng lượng xanh, nâng cấp hạ tầng điện, ứng dụng công nghệ để tối ưu vận hành.

Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Thủy, chuyên gia Tổ chức UNOPS (Văn phòng Dịch vụ dự án Liên hợp quốc) nhận định: Chuyển dịch năng lượng trong KCN là bài toán có rủi ro về pháp lý, hạ tầng, quy hoạch. Vì thế, để phát triển được đòi hỏi phải có một bộ chính sách toàn diện, từ quy hoạch, hạ tầng năng lượng, ưu đãi tài chính, khung pháp lý minh bạch cho điện mặt trời mái nhà và bán điện dư, tiêu chuẩn kỹ thuật cho BESS đến thí điểm các mô hình KCN năng lượng xanh.

Hiện tại, Tổ chức UNOPS đang mở rộng nghiên cứu tại 3 tỉnh: Đồng Nai, Đà Nẵng, Bắc Ninh về mục tiêu mở rộng KCN xanh, chiến lược tích hợp năng lượng tái tạo, thu hút FDI và tài chính xanh, nâng cấp cơ sở hạ tầng năng lượng. Trong đó, về chiến lược năng lượng tái tạo, sẽ đánh giá các mục tiêu của tỉnh về tích hợp năng lượng tái tạo vào các dự án phát triển, chẳng hạn như hệ thống năng lượng mặt trời và năng lượng gió; nêu bật những thiếu sót trong việc tích hợp năng lượng tái tạo và đề xuất các chiến lược để tăng cường việc áp dụng.

Đối với Đồng Nai, công nghiệp là một trong những trụ cột của nền kinh tế tỉnh. Tỉnh định hướng đến năm 2030 phát triển lĩnh vực này thành trung tâm công nghiệp chế biến, chế tạo hiện đại, thân thiện với môi trường, hướng tới mô hình KCN sinh thái, đáp ứng các chỉ tiêu phát triển công nghiệp theo quy hoạch tỉnh. Các KCN mới sẽ phát triển theo hướng sinh thái, công nghệ cao; ưu tiên công nghiệp hỗ trợ, công nghiệp công nghệ mới, công nghệ sinh học. Đồng thời, tỉnh sẽ từng bước chuyển đổi các KCN hiện hữu kém hiệu quả sang mô hình KCN sinh thái, net zero để tăng sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư. Việc đồng bộ các giải pháp, trong đó có đẩy mạnh phát triển năng lượng tái tạo sẽ giúp tỉnh đạt các mục tiêu nói trên, trở thành điểm sáng trong phát triển công nghiệp xanh và bền vững.

Trong quá trình chuyển đổi KCN hiện hữu thành KCN sinh thái, tỉnh sẽ tập trung vào các trụ cột: Hoàn thiện chính sách hỗ trợ (ưu đãi thuế, tín dụng xanh, thị trường carbon); quy hoạch lại hạ tầng (năng lượng xanh, dịch vụ logistics, công nghệ cao); thúc đẩy kinh tế tuần hoàn (cộng sinh công nghiệp, sản xuất sạch hơn); ứng dụng công nghệ số để nâng cao hiệu quả, giảm phát thải, hướng tới cam kết net zero.