Cuộc chiến bản quyền trí tuệ trong ngành giải trí

Vụ kiện giữa ngành công nghiệp sáng tạo và công ty AI

Năm 2025 đang dần khép lại với những dấu ấn đột phá đi vào thực tiễn của công nghệ Trí tuệ nhân tạo (AI). Tuy nhiên, sự bùng nổ của AI tạo sinh cũng là nguồn cơn của những cuộc chiến pháp lý về bản quyền lớn chưa từng thấy.

Tại Mỹ, hiện có hơn 60 vụ kiện đang diễn ra, trong đó các nhà sáng tạo, nghệ sĩ, nhiếp ảnh gia, nhạc sĩ và các chủ sở hữu quyền tác giả đang khởi kiện các công ty AI với cáo buộc đã sử dụng tác phẩm của họ mà không có sự đồng ý, không trả phí và không ghi nhận.

Đình đám nhất là vụ kiện bản quyền trí tuệ nhân tạo đầu tiên từ các "ông lớn" Hollywood. Hai hãng Disney và Universal đã bắt tay trong một vụ kiện chống lại công ty Midjourney chuyên tạo ảnh bằng AI.

Đơn kiện khẳng định rằng công ty Midjourney đã vi phạm bản quyền nghiêm trọng khi sử dụng và phân phối hình ảnh do AI tạo ra của những nhân vật trong các phim "Chiến tranh giữa các vì sao", "Gia đình Simpson", "Kung Fu Panda", "Người thép"... và các bộ phim khác, đồng thời cáo buộc công ty này đã phớt lờ các yêu cầu dừng lại sự việc này.

Mới nhất, Tập đoàn phần mềm Adobe tuần trước vừa trở thành mục tiêu trong làn sóng kiện tụng liên quan đến trí tuệ nhân tạo. Một nữ tác giả Mỹ đã đệ đơn kiện tập thể, cáo buộc các công cụ AI của hãng Adobe được huấn luyện bằng các tác phẩm có bản quyền mà không xin phép.

AI đe dọa ngành công nghiệp lồng tiếng tại châu Âu

Làn sóng kiện tụng nhằm vào các công ty AI được dự báo sẽ còn kéo dài sang năm 2026, khi hàng trăm nghìn nghệ sỹ làm việc trong các ngành sáng tạo tại nhiều quốc gia bị cướp mất sinh kế vì AI. Tại Đức, nơi ngành công nghiệp lồng tiếng đã trở thành một phần không thể thiếu của văn hóa điện ảnh tại Đức, hiện nay, ngày càng nhiều hãng phim và nền tảng phát trực tuyến đã dùng AI thay cho các nghệ sỹ để giảm chi phí, tăng tốc sản xuất, đồng thời làm dấy lên những lo ngại sâu sắc về chất lượng nghệ thuật và quyền sở hữu trí tuệ.

Clip TikTok với lời khẩn thiết của các diễn viên lồng tiếng tại Đức trước mối đe dọa từ AI, thu hút 8,8 triệu lượt xem. Tại các nước như Đức, Italy và Pháp, các diễn viên lồng tiếng thường có lượng người hâm mộ trung thành đông đảo. Giọng nói của họ gắn liền với hình ảnh các ngôi sao Hollywood suốt nhiều thập kỷ. Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo AI đang đe dọa thay thế con người, đánh đổi chất lượng lấy tốc độ và chi phí.

Anh Cedric Cavatore - Thành viên Hiệp hội diễn viên lồng tiếng Đức cho biết: "Tôi muốn nói với các chính trị gia: Hãy nghĩ về hậu quả đối với xã hội và nền kinh tế nếu tài sản trí tuệ không còn được bảo vệ. Khi đó, sẽ chẳng còn ai muốn sáng tạo nữa vì họ biết nó sẽ bị đánh cắp ngay ngày mai".

Trong năm nay, Đức cũng là quốc gia đầu tiên ở châu Âu ra phán quyết có tính "án lệ" về vụ kiện bản quyền với AI. Ngày 11/11 vừa qua, tòa án Munich đã đưa ra phán quyết chống lại công ty OpenAI trong vụ kiện liên quan đến việc sử dụng lời bài hát có bản quyền để huấn luyện mô hình ngôn ngữ ChatGPT.

Bà Cornelia Kallet - Người phát ngôn Tòa án Khu vực Munich chia sẻ: "Nếu anh muốn sử dụng chúng, anh phải mua bản quyền mới được phép sử dụng. Trong trường hợp này, các bị đơn tin rằng họ có thể sử dụng chúng cho mục đích huấn luyện AI, nhưng điều đó dẫn đến việc tạo ra các bản sao. Và quan điểm của tòa án rất rõ ràng: điều này là không thể chấp nhận được".

Mặc dù OpenAI dự kiến sẽ kháng cáo, vụ việc này đang tạo ra một tiền lệ pháp lý quan trọng tại châu Âu, có thể buộc các "ông lớn" thung lũng Silicon phải thay đổi phương thức thu thập dữ liệu huấn luyện tại thị trường này.

Tăng trách nhiệm của các nền tảng, dịch vụ số

Các vụ kiện bản quyền năm nay không chỉ nhắm vào các công ty trí tuệ nhân tạo AI, mà cả các nền tảng mạng internet. Hãng Sony Music Entertainment cùng một nhóm các đơn vị thu âm đã kiện nhà cung cấp dịch vụ Internet Cox Communications, với cáo buộc tiếp tay cho các hành vi xâm phạm cá nhân - chẳng hạn như cho phép người dùng tải và phân phối trái phép các nội dung âm nhạc. Hiện vụ việc đã được trình lên Toà án Tối cao Mỹ xem xét.

Mới đây nhất vào đầu tháng 12, Toà án Tối cao Mỹ đã nghe tranh luận giữa hai bên. Điểm đáng chú ý là vụ kiện này rất có thể định hình lại trách nhiệm gián tiếp của các bên dịch vụ mạng, lưu trữ đám mây, mạng xã hội, trí tuệ nhân tạo đối với hành vi xâm phạm bản quyền trên mạng.

Cụ thể, phía Sony lập luận Cox Communications biết rõ nhiều thuê bao dùng mạng để tải nhạc lậu nhưng không cắt dịch vụ. Phía Cox phản bác chỉ cung cấp dịch vụ internet đa mục đích, dù biết vi phạm, nhưng chưa đủ để chứng minh hành vi ủng hộ và trách nhiệm liên đới.

Bà Jacqueline M. Lesser - Luật sư, Nhóm sở hữu trí tuệ, Công ty luật Ice Miller nêu ý kiến: "Cox là một nhà cung cấp dịch vụ rất lớn, có quy trình gỡ bỏ vi phạm và vẫn duy trì quy trình đó để tạo vùng an toàn. Nhưng quy trình này không loại bỏ được toàn bộ các hành vi vi phạm, mà chỉ hạn chế ở một mức độ nhất định. Công ty này bị khởi kiện là đã tiếp tay cho các hành vi xâm phạm cá nhân như người dùng tải các bài hát từ các nền tảng chia sẻ BitTorrent".

Theo Đạo luật Bản quyền thiên niên kỷ số của Mỹ, các nền tảng trực tuyến phải thiết lập quy trình thông báo - gỡ bỏ nội dung vi phạm bản quyền và được hưởng "vùng an toàn" pháp lý. Cơ chế này giúp họ tránh bị liên đới trách nhiệm. Nhưng mặt khác, họ có thể thờ ơ và thiếu trách nhiệm với chủ sở hữu bản quyền.

Bà Jacqueline M. Lesser - Luật sư, Nhóm sở hữu trí tuệ, Công ty luật Ice Miller cho biết thêm: "Hầu hết các nhà cung cấp dịch vụ trực tuyến đều lập luận rằng thiết lập quy trình gỡ bỏ là nghĩa vụ duy nhất của họ và không có trách nhiệm nào khác. Họ đẩy việc giám sát hành vi tái diễn vi phạm là trách nhiệm của chủ sở hữu bản quyền. Vì vậy, để thực sự chấm dứt hành vi này tại Mỹ, trong nhiều trường hợp, chủ sở hữu bản quyền buộc phải khởi kiện tại tòa án liên bang để xin lệnh cấm. Doanh nghiệp Việt Nam chỉ cần sở hữu bản quyền tại Việt Nam và hoàn toàn có thể khởi kiện tại Mỹ. Việc xin lệnh cấm các hoạt động vi phạm sẽ buộc các nền tảng trực tuyến phải gỡ bỏ tất cả nội dung vi phạm".

Theo các luật sư, Tòa án tối cao Mỹ đang thận trọng với vụ kiện của Sony với Cox Communications và phát tín hiệu rằng, luật hiện hành khó có thể theo kịp với môi trường số. Rất có thể, Quốc hội Mỹ sẽ phải can thiệp và xem xét lại ranh giới trách nhiệm của các nhà cung cấp dịch vụ số đối với hành vi vi phạm bản quyền.

Như vậy, một cuộc đối đầu rộng lớn hơn giữa ngành công nghiệp nội dung sáng tạo và hạ tầng internet cũng như trí tuệ nhân tạo - đang đặt ra những câu hỏi về giới hạn của sự sáng tạo và trách nhiệm trên không gian mạng, đòi hỏi các quốc gia, gồm Việt Nam phải chuẩn bị sẵn sàng ứng phó và tìm ra các giải pháp ngăn chặn.