Hoàn thiện Luật Sở hữu trí tuệ: Phép thử quyết định cho công cuộc chuyển đổi số

Sự cần thiết của việc "số hóa" Luật SHTT không chỉ là yêu cầu nội tại mà còn là cam kết quốc tế, đặc biệt khi Việt Nam tham gia vào các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới.

Phát biểu tại tổ thảo luận, nhiều đại biểu Quốc hội đã chỉ rõ những lỗ hổng và thách thức pháp lý nảy sinh từ môi trường số. Đại biểu Võ Mạnh Sơn (Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa) thẳng thắn nhận định tình trạng vi phạm SHTT trên nền tảng số đang gia tăng đáng báo động, từ hàng giả, hàng nhái đến vi phạm bản quyền nội dung số, đặt ra một thách thức lớn cần có sự điều chỉnh luật pháp tức thời.

Một trong những vấn đề cốt lõi mà đại biểu Võ Mạnh Sơn nêu lên là sự mơ hồ trong việc xác định tính mới, tính độc đáo của các sản phẩm phi vật lý (sản phẩm số). Trong một thế giới nơi sáng tạo không ngừng sinh sôi trên không gian mạng, việc thiếu quy định rõ ràng khiến Tòa án gặp khó khăn khi quyết định quyền SHTT trong các vụ xâm phạm.

Đặc biệt, đại biểu cũng lưu ý đến vai trò của Trí tuệ Nhân tạo (AI), đề nghị cần có quy định cụ thể về giới hạn sử dụng dữ liệu công khai trong nghiên cứu AI. Mục đích là để cân bằng giữa thúc đẩy đổi mới công nghệ và bảo vệ quyền lợi chính đáng của tác giả, tránh tình trạng khai thác dữ liệu quá mức dẫn đến vi phạm bản quyền.

Bên cạnh đó, nhằm khai thác hiệu quả tài sản trí tuệ trong nền kinh tế, đại biểu yêu cầu quy định rõ ràng hơn về giá trị quyền SHTT để làm căn cứ vững chắc cho các giao dịch, đặc biệt là việc thế chấp tài sản trí tuệ. Điều này nhằm giảm thiểu rủi ro pháp lý và tạo điều kiện cho tài sản vô hình trở thành nguồn vốn thực sự.

Vấn đề định giá tài sản SHTT cũng là một điểm nóng được Đại biểu Lò Thị Luyến (Đoàn ĐBQH tỉnh Điện Biên) mổ xẻ. Theo dự thảo Luật, chủ sở hữu được tự xác định giá trị quyền SHTT để thực hiện các giao dịch thương mại, góp vốn. Tuy nhiên, đại biểu Luyến bày tỏ lo ngại sâu sắc về khả năng xảy ra tình trạng định giá không trung thực (nâng khống hoặc hạ thấp so với giá trị thực), gây khó khăn khi tranh chấp nảy sinh.

Đại biểu Lò Thị Luyến (Đoàn ĐBQH tỉnh Điện Biên) phát biểu.

Để đảm bảo tính minh bạch và công bằng, đại biểu đề xuất giao Chính phủ quy định chi tiết về quy trình tự xác định giá trị, đồng thời cân nhắc việc giao cho một tổ chức nhà nước hoặc tổ chức định giá độc lập thẩm định. Đây được xem là chìa khóa để "tài sản trí tuệ" thực sự trở thành tài sản có giá trị và đáng tin cậy trong các giao dịch vốn.

Môi trường mạng đang là nơi mà các hành vi xâm phạm như "sao chép nhãn hiệu, logo, giả mạo thương hiệu trên các nền tảng Facebook, TikTok" diễn ra tràn lan. Dù dự thảo Luật đã đặt ra trách nhiệm cho doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian trong việc hợp tác và triển khai biện pháp quản lý kỹ thuật, đại biểu Lò Thị Luyến chỉ ra rằng thiếu cơ chế giám sát và chế tài xử lý đủ mạnh là một điểm yếu chí mạng.

Đại biểu kiến nghị cần ban hành quy định có tính răn đe cao, đồng bộ với Luật An ninh mạng, để xử lý triệt để các hành vi vi phạm SHTT trên không gian mạng, buộc các "người gác cổng mạng" phải có trách nhiệm cao hơn trong việc bảo vệ quyền lợi của chủ thể quyền.

Đại biểu Tô Ái Vang (Đoàn ĐBQH TP Cần Thơ) phát biểu.

Về phạm vi bảo hộ, đại biểu Tô Ái Vang (Đoàn ĐBQH TP Cần Thơ) đã đưa ra kiến nghị mang tính đột phá, đó là bổ sung hai đối tượng phát sinh vào Luật: công nghệ số, trí tuệ nhân tạo và phóng viên, các tổ chức báo chí.

Với AI, đại biểu đặt vấn đề về việc xác định chủ sở hữu quyền tác giả đối với các tác phẩm do AI tạo ra (âm nhạc, văn học, nghệ thuật), đồng thời làm rõ quyền và trách nhiệm của người lập trình và nhà cung cấp dịch vụ trung gian.

Đối với báo chí, việc bổ sung đối tượng phóng viên và cơ quan báo chí là một bước đi thiết thực để tạo hành lang pháp lý bảo vệ lợi ích chính đáng của họ, khuyến khích đầu tư vào nội dung gốc, chất lượng cao. Đại biểu Tô Ái Vang khẳng định đây là một yêu cầu tất yếu để nội luật hóa các cam kết quốc tế mà Việt Nam đã tham gia, thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành truyền thông trong nền kinh tế số.

Có thể thấy, việc sửa đổi Luật SHTT lần này không chỉ dừng lại ở việc cập nhật luật lệ, mà còn là một bước nhảy vọt về tư duy lập pháp, nhằm trang bị cho nền kinh tế số Việt Nam một "áo giáp" pháp lý toàn diện, tạo động lực mạnh mẽ cho đổi mới sáng tạo và hội nhập quốc tế.