Hàng giá rẻ Trung Quốc tràn ngập ASEAN: TS. Võ Trí Thành cảnh báo rủi ro cho hộ kinh doanh và SMEs

'Điểm nghẽn' trong kinh tế số Việt Nam

Nêu quan điểm tại diễn đàn “Phát triển kinh tế số: Cơ hội và thách thức trong kỷ nguyên mới”, ngày 21/11, TS Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược thương hiệu và cạnh tranh, cho hay thách thức và kinh tế số không phải là điều mới mẻ, cái “mới” thực sự nằm ở cách Việt Nam triển khai và đo lường hiệu quả chuyển đổi số, gắn kết với cải cách thể chế và ứng dụng AI vào đời sống, kinh tế, và quản trị quốc gia.

TS. Thành nhấn mạnh, điều đầu tiên cần lưu ý là khát vọng số. Không chỉ dừng ở lời nói hay các chỉ tiêu thống kê, mà quan trọng là người dân thực sự được hưởng thụ lợi ích từ kinh tế số, đây là đột phá đầu tiên trong kỷ nguyên mới.

Điểm mới thứ hai theo TS. Thành là việc gắn kinh tế số với sắp xếp lại hệ thống chính quyền hai cấp. Ông cho rằng, 5 năm qua, sự đột phá về công nghệ chưa từng có nhưng nếu không đồng bộ với cải cách thể chế, hiệu quả sẽ rất hạn chế. Thực tế từ thị trường chứng khoán đến luật pháp, từ AI đến quản trị con người, đang đặt ra hàng loạt câu hỏi mới.

TS. Thành cũng nhấn mạnh các vấn đề về thể chế trong mô hình Sandbox kinh doanh và luật AI. “Chúng ta đang đứng trước lựa chọn, đó là làm luật để quản lý hay để công nghệ tự do phát triển?”, ông đặt vấn đề.

Về tài sản số, luật pháp mới chỉ bắt đầu cho phép, gắn với các trung tâm tài chính quốc tế và dòng tiền kinh tế thực. Đây là minh chứng cho thấy thể chế chưa theo kịp tốc độ công nghệ.

Không chỉ là vấn đề lý thuyết, TS. Thành đưa ra ví dụ rất thực tế: Cơn bão Yagi tại miền Trung và tình trạng ùn tắc giao thông kéo dài 15 năm tại Hà Nội. Ông đặt câu hỏi: “Liệu các hệ thống thông minh đã giúp giảm thiểu thiệt hại hay còn tắc nghẽn, mất liên lạc trong vùng lũ?” Ông nhấn mạnh việc ứng dụng dữ liệu thời gian thực, phòng xử lý rủi ro, và công nghệ như Starlink vẫn chưa được khai thác tối đa.

Đáng chú ý, theo TS. Thành, Bộ Khoa học và Công nghệ đánh giá kinh tế số chiếm 17–20% GDP, nhưng Tổng cục Thống kê chỉ tính khoảng 13% giai đoạn 2022–2024, và gần như không tăng trưởng. Ông nhấn mạnh, điều quan trọng không phải là con số, mà là 3 lĩnh vực tạo ra kinh tế số:

Thứ nhất, công nghiệp hạ tầng số (ICT – hardware): Đây là lĩnh vực chiếm tỷ trọng lớn nhất trong kinh tế số, tập trung chủ yếu ở các tỉnh như Bắc Giang, Bắc Ninh, nơi sản xuất các thiết bị điện tử, điện thoại di động; Thứ hai, sáng tạo mô hình kinh doanh startup; Thứ ba, lĩnh vực mong đợi nhất là ứng dụng số hóa vào các ngành truyền thống, bao gồm nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ.

Tuy nhiên, hiện mức độ số hóa ở đây vẫn còn rất khiêm tốn, chưa tương xứng với tiềm năng và kỳ vọng. “Đây là thực tế cần nhìn nhận nghiêm túc để định hướng phát triển trong kỷ nguyên mới”, TS Thành nhận định.

Sức ép dư cung từ Trung Quốc

Một trong những thách thức rất lớn đối với thương mại điện tử hiện nay, theo TS. Võ Trí Thành, là sự dư thừa năng lực cung ứng (over-supply) từ Trung Quốc. Ông cho biết trong các chuyến công tác ASEAN gần đây, điều dễ nhận thấy là hàng hóa giá rẻ từ Trung Quốc đang tràn ngập khu vực do tình trạng dư thừa công suất sản xuất và sức mua nội địa của Trung Quốc suy giảm mạnh.

“Vấn đề đặt ra cho Việt Nam là làm sao vẫn tuân thủ cam kết quốc tế, vẫn duy trì cạnh tranh lành mạnh nhưng đồng thời phải bảo vệ được hộ kinh doanh, doanh nghiệp nhỏ và vừa, những chủ thể dễ tổn thương nhất trước sức ép hàng giá rẻ,” ông Thành nhấn mạnh, và cho rằng đây là bài toán rất lớn trong ngắn hạn, rất tiếc là Bộ Công Thương đến giờ vẫn chưa ban hành được một đạo luật hoặc bộ quy định đủ mạnh để ứng phó với thực tế mới.

Khó khăn thứ hai còn mang tính dài hạn và phức tạp hơn là xu thế chuyển từ ‘thương mại điện tử’ sang ‘thương mại số’ trong các hiệp định thương mại mới.

Nếu như trước đây, các FTA bao gồm cả ASEAN – Trung Quốc, ASEAN với các nước hay thậm chí các Hiệp định chất lượng cao như CPTPP chỉ đề cập thương mại điện tử ở mức cơ bản, thì nay các vòng đàm phán nâng cấp đã mở rộng sang khái niệm thương mại số với phạm vi sâu rộng hơn.

Theo TS. Thành, thương mại số không chỉ là mua bán trực tuyến mà ở chiều cạnh lớn hơn rất nhiều. Ví dụ như câu chuyện bảo vệ bản quyền và quyền sở hữu trí tuệ trong môi trường số; Các hình thức kinh doanh số mới trong công nghiệp sáng tạo, công nghiệp văn hóa…

“Việt Nam đã bước đầu chuẩn bị, nhưng phải thẳng thắn rằng chúng ta vẫn chưa thực sự thấu đáo để bước vào ‘trò chơi toàn cầu’ của thương mại số,” ông nói.

Theo ông, nếu không nâng cấp nhận thức và thể chế kịp thời, Việt Nam có thể rơi vào thế bị động khi các thị trường lớn định hình tiêu chuẩn, và doanh nghiệp Việt, đặc biệt là doanh nghiệp sáng tạo dễ dàng chịu thiệt.