Gian nan chống xâm phạm sở hữu trí tuệ

Hậu quả là doanh nghiệp làm ăn chân chính “lãnh đủ” vì không tự bảo vệ được mình, khi “kêu cửa” các cơ quan chức năng cũng rất... gian nan.

Hàng loạt vi phạm

Mới đây trong diễn đàn “Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ - Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo” diễn ra ở TPHCM, một ví dụ điển hình về tình trạng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) được nêu ra là câu chuyện của Công ty CP Nhựa Bình Minh.

Các doanh nghiệp và khách tham dự Triển lãm Kết nối chuỗi cung ứng hàng hóa quốc tế tại Trung tâm Hội chợ và triển lãm Sài Gòn (SECC) từ ngày 4 đến 6-9. Ảnh: Hoàng Hùng

Ông Bông Hoa Việt, cố vấn ban giám đốc công ty, chia sẻ nhiều sản phẩm của Nhựa Bình Minh đã được đăng ký bảo hộ, thế nhưng vẫn có những doanh nghiệp mới thành lập với tên gọi gần giống, cùng sản xuất kinh doanh ống nhựa và sử dụng dấu hiệu có chứa “BÌNH MINH” trên bao bì, khiến người tiêu dùng, nhà thầu, đối tác phân phối bị nhầm lẫn.

“Không ít người tiêu dùng gọi điện than phiền, làm nhà mua ống Nhựa Bình Minh chôn dưới bê tông nhưng lại bị xì nước. Khi chúng tôi tới đào lên kiểm tra thì mới biết là không phải hàng do công ty mình sản xuất. Chúng tôi mất uy tín, mất khách hàng, mất quyền sở hữu tên gọi của chính mình”, ông Việt bức xúc.

Nhựa Bình Minh đã gửi đơn khiếu nại lên các cơ quan chức năng, thậm chí kiện ra tòa, đồng thời tổ chức các hội nghị với nhà phân phối, phổ biến cách nhận diện sản phẩm chính hãng. Thế nhưng, công cuộc đấu tranh này dài lê thê, tốn kém và nhiều lúc bất lực.

Cụ thể, khi đã có kết luận giám định là vi phạm, nhưng cơ quan chức năng lại không sử dụng; có lúc các kết luận thiếu tính răn đe, khiến đối tượng vi phạm coi thường pháp luật. Chi phí tự bảo vệ mình của công ty đã lên đến hàng chục tỷ đồng. Theo ông Việt, đây đúng là kiểu “chờ được mạ, má đã sưng”.

Không chỉ Nhựa Bình Minh, đại diện Yến sào Khánh Hòa cũng chia sẻ về nỗi khổ của thương hiệu hơn 35 năm tuổi. Hàng nhái, hàng giả, sản phẩm gây nhầm lẫn thương hiệu được bán tràn lan với giá rẻ, làm suy giảm uy tín và doanh thu của công ty. Hiện một vụ việc từ năm 2022 liên quan đến xâm phạm thương hiệu của Yến sào Khánh Hòa vẫn chưa được giải quyết dứt điểm.

Thực tế cho thấy, Yến sào Khánh Hòa là thương hiệu bị làm giả rất nhiều - đó là cuộc chiến lâu dài, bền bỉ và cam go của Công ty TNHH Nhà nước MTV Yến sào Khánh Hòa, đơn vị duy nhất của cả nước đạt danh hiệu thương hiệu quốc gia.

Từ góc độ của cơ quan chuyên môn, ông Nguyễn Thành Nam, Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước - Bộ Công Thương, cho biết tình trạng vi phạm SHTT ngày càng tinh vi, đặc biệt khi dịch chuyển mạnh sang thương mại điện tử và mạng xã hội. Trong 6 tháng đầu năm lực lượng chức năng đã kiểm tra, xử lý hơn 50.419 vụ liên quan đến buôn lậu, hàng giả và vi phạm SHTT, với tổng giá trị hàng hóa vi phạm lên tới hàng ngàn tỷ đồng.

Ông Nam cho rằng, tình trạng này không chỉ gây thiệt hại cho người tiêu dùng mà còn làm méo mó môi trường kinh doanh, kìm hãm đổi mới sáng tạo và gây khó khăn cho doanh nghiệp chân chính.

Hoàn thiện pháp lý bảo vệ doanh nghiệp

Luật sư Mai Thị Thảo, Phó Giám đốc TAT Law Firm, cho biết giá trị thương hiệu có thể chiếm từ 30-50% giá trị doanh nghiệp hoặc thậm chí cao hơn, nhưng thực trạng ở Việt Nam lại rất đáng lo ngại.

Năm 2024 có 1.256 vụ hàng giả, xâm phạm quyền SHTT bị xử lý. Nửa đầu năm 2025, lực lượng chức năng đã xử lý vi phạm hành chính khoảng 3.270 vụ liên quan hàng giả và xâm phạm quyền SHTT. Đặc biệt, chỉ trong tháng cao điểm (từ 15-5 đến 15-6-2025) có hơn 1.631 vụ hàng giả và xâm phạm quyền SHTT, với trị giá tạm giữ lên đến hàng ngàn tỷ đồng.

Sản phẩm nước yến sào đóng lọ thật và giả được trưng bày tại phòng triển lãm Cục Quản lý thị trường

Các hình thức xâm phạm phổ biến gồm: làm nhái bao bì, mẫu mã; giả mạo tên thương mại bằng cách đặt tên công ty hoặc cửa hàng gần giống, chỉ thêm hoặc bớt một ký tự; làm giả kiểu dáng, nhãn hiệu; thậm chí “nhanh tay” đăng ký nhãn hiệu của doanh nghiệp khác khi “chính chủ” chưa kịp đăng ký.

“Điểm chung của các hành vi này là lợi dụng sự nhầm lẫn và niềm tin của người tiêu dùng để thu lợi bất chính, khiến doanh nghiệp bị mất thị phần, suy giảm doanh thu và uy tín, đồng thời phải gánh chi phí pháp lý và quản trị khủng hoảng khổng lồ”, luật sư Mai Thị Thảo phân tích.

Một nguyên nhân sâu xa của tình trạng này đến từ sự chồng chéo và lạc hậu của các quy định pháp luật có liên quan. Ông Nguyễn Thanh Bình, Phó Chủ tịch Hội Sáng chế Việt Nam, dẫn chứng quy trình đăng ký nhãn hiệu có thể mất từ 18 tháng đến 3 năm, trong khi xin cấp chứng nhận bản quyền tác giả chỉ mất khoảng 2 tháng.

Do đó, nhiều đơn vị đã lợi dụng kẽ hở này để nhanh chóng đăng ký bản quyền một tên gọi, rồi tung sản phẩm ra thị trường, khiến doanh nghiệp chính chủ “trở tay không kịp”.

Tệ hơn, khi vụ việc được đưa ra tòa, tòa thường căn cứ vào giấy chứng nhận được cấp trước, khiến bên vi phạm lại được coi là hợp pháp. Ông cũng cho biết thêm, các cơ quan quản lý không có cơ sở dữ liệu kết nối với nhau. Cục SHTT không thể tra cứu dữ liệu từ Cục Bản quyền, còn việc quản lý tên miền cũng rời rạc, chỉ xử lý được tên miền “.vn” trong khi các tên miền khác bị bỏ ngỏ. Chính sự thiếu đồng bộ này tạo ra khoảng trống để các đối tượng vi phạm lợi dụng.

Ông Nguyễn Thành Nam cho rằng, bên cạnh việc hoàn thiện pháp luật, chính doanh nghiệp phải chủ động bảo vệ mình. “Chống đâu cũng không bằng tự mình bảo vệ. Doanh nghiệp phải có chiến lược tự xác lập quyền, nhận diện nguy cơ và nâng cao ý thức bảo vệ tài sản trí tuệ”, ông Nam nói.

Từ góc độ quản lý nhà nước, ông Nam kiến nghị tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm, đồng thời ứng dụng công nghệ như AI, blockchain trong truy xuất và xác thực nguồn gốc hàng hóa để phát hiện vi phạm theo thời gian thực. Bên cạnh đó, cần hoàn thiện chính sách bảo hộ tài sản số, đẩy mạnh hợp tác quốc tế và xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.

Ở góc nhìn hỗ trợ doanh nghiệp, TS-LS Nguyễn Văn Viễn, Chủ tịch Hội SHTT TPHCM, nguyên Phó Cục trưởng Cục Sáng chế, cho rằng doanh nghiệp không chỉ dừng lại ở việc đăng ký bảo hộ mà còn phải chủ động bảo vệ và hành xử như một người chủ thực sự của tài sản trí tuệ.

Bởi, khác với các tài sản hữu hình, tài sản trí tuệ không thể giữ bí mật mà phải đưa ra thị trường, quảng bá. Do đó, doanh nghiệp phải giác ngộ sâu sắc về quyền sở hữu của mình, chủ động xác lập quyền và sẵn sàng đối mặt với tranh chấp.