DN chỉ cần thay đổi cách quản lí thì năng suất đã tăng 10-15%. Ảnh: Hữu Linh.

Chỉ là mắt xích phụ thuộc

XK của Việt Nam tăng nhanh trong vài năm trở lại đây, đạt trên 176 tỉ USD vào năm 2016. Tuy nhiên, xuất nhiều đang đồng nghĩa với việc hàng hóa không có thương hiệu, giá trị gia tăng rất thấp. Vì sao Việt Nam XK nhiều nhưng giá trị thấp là câu hỏi được rất nhiều chuyên gia đặt ra từ lâu và câu trả lời cho câu hỏi này có lẽ không có gì mới. Đó là câu chuyện hàng hóa Việt Nam không có thương hiệu.

Theo cách mà ông Trần Đình Thiên, Viện trưởng Kinh tế Việt Nam “ví von” tại Diễn đàn xúc tiến XK sáng 20/4 thì XK của Việt Nam tuy tăng tốt, ngày càng nhiều nhưng “tôi chưa yên lòng với XK” và sự yên lòng đó nằm ở tầm nhìn dài hạn.

Ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cũng bày tỏ trăn trở khi nói về XK, nói về chỗ đứng của Việt Nam trong chuỗi giá trị sản phẩm: “Chúng ta làm ra nhiều sản phẩm cho nhiều quốc gia nhưng vì sao mắt xích chúng ta tham gia lại thấp như vậy?”.

Theo phân tích của vị này, trong chuỗi giá trị sản phẩm có mắt xích then chốt nhưng hiện nay sản xuất công nghiệp của Việt Nam chưa “với được” mắt xích đó, mà chỉ là mắt xích phụ thuộc. Ví dụ như Samsung là sản phẩm của công nghiệp hiện đại, Việt Nam có niềm tự hào nhỏ trong đó nhưng chưa vui khi chưa phải là mắt xích then chốt. Đây là yếu tố không bền vững giúp Việt Nam tăng giá trị gia tăng. “Chúng ta có thể học cách người đi trước để leo lên mắt xích đó dần giữ chốt ở một số mắt xích”, ông Hải nói.

Có thể thấy, XK của Việt Nam thời gian qua gia tăng nhanh về số lượng, còn giá trị gia tăng thu về chưa được như mong muốn, chưa nói đến chuyện sản phẩm XK chưa có thương hiệu.

Ông Nguyễn Văn Nam, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh dẫn chứng, chúng ta làm nhiều cà phê nhưng chỉ bán được 2 USD/kg trong khi XK sang nước ngoài họ bán 200 USD/kg, tức là chúng ta chỉ được 1% trong giá trị đó trong khi công sức bỏ ra lớn. Hạt điều, hồ tiêu và nhiều sản phẩm khác cũng vậy.

“Bức tranh XK thời gian tới là vấn đề mà Chính phủ, các bộ ngành rất trăn trở. Chúng ta quan tâm đến kim ngạch XK nhưng cũng phải tính đến yếu tố bền vững, nó giống như người tham gia giao thông muốn đi nhanh nhưng phải đảm bảo an toàn”, ông Hải ví von

Tăng giá trị dựa vào chức năng

Cho rằng phần lớn hàng XK Việt Nam theo chuỗi giá trị do người mua chi phối không phải nhà sản xuất chi phối nên ông Võ Trí Thành, nguyên Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu Quản lí kinh tế Trung ương nhận thấy Việt Nam muốn tham gia vào chuỗi giá trị gia tăng cao ở khâu công nghệ khó hơn nhiều so với khâu dịch vụ, sản xuất… vì đòi hỏi tốn kém về tiền bạc, trí tuệ.

Do vậy, ông Thành nhất trí với quan điểm của ông Nam khi cho rằng, không phải DN nào cũng tham gia vào tất cả các khâu trong chuỗi giá trị. Mỗi DN chỉ cần làm 1 đến 2 khâu nhưng phải nắm chắc mình có thể làm được gì và sẽ thay đổi được gì, tức là tăng giá trị gia tăng theo chức năng. Nhìn theo phương diện này, ông Thành cho biết: “DN cứ làm những gì mình đang làm nhưng nâng cao năng suất lên. Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy, DN chỉ cần thay đổi cách quản lí thì năng suất đã tăng 10-15%”.

Nói về biện pháp để nâng cao giá trị hàng hóa XK, ông Nam cho biết, riêng khâu thương mại (tiêu thụ sản phẩm, bán hàng) là rất cần thiết và phải được đặc biệt quan tâm. Chúng ta làm ra nhiều sản phẩm nhưng không nắm được thị trường. Nếu vẫn thực hiện theo cách cũ là có hàng rồi mới đi tìm thị trường thì sẽ luôn luôn thất bại và bán rẻ. “Sản xuất lớn thì thương mại cũng phải tổ chức lại, không thể bằng lòng với thương mại nhỏ lẻ, thỏa mãn với lối xây dựng tổ chức hệ thống thương mại nhỏ lẻ gây tổn thất lớn cho người nông dân và người tiêu dùng”, ông Nam nói.

Đáng chú ý, theo ý kiến của nhiều chuyên gia, XK nông sản là lĩnh vực đáng để Nhà nước quan tâm đầu tư nhiều hơn cả về chính sách lẫn nguồn lực. Nước ta có thế mạnh của nền nông nghiệp truyền thống, nguồn nhân lực dồi dào, có nguồn tài nguyên nông nghiệp phong phú, có khí hậu đa dạng và thuận lợi cho phát triển nông nghiệp. Giá trị mặt hàng nông sản gần 100% là do lao động nước ta tạo ra. Phát triển nền nông nghiệp hiện đại, công nghệ cao mở ra triển vọng to lớn cho XK nông sản. Triển vọng đó theo ông Nam đòi hỏi cấp bách phải đẩy mạnh, đổi mới hoạt động xúc tiến XK nông sản.

Theo Hải Quan